Świadomość językowa osób polskiego pochodzenia na Ukrainie w zakresie używania wybranych form grzecznościowych

_________________________________

Abstrakt

W artykule przeanalizowano świadomość językową w zakresie używania wybranych form grzecznościowych w środowisku użytkowników języka polskiego jako odziedziczonego na Ukrainie. Świadomość językowa rozumiana jest z jednej strony jako kompetencja, a z drugiej jako przekonania na tematy języka. Oba te aspekty zostały uwzględnione w analizie czterech typów ankiet (466 respondentów) oraz tekstów ustnych i pisanych, tworzonych przez użytkowników badanej polszczyzny. Przeanalizowano trzy typy zwrotów grzecznościowych, które mają najwyraźniejsze cechy specyficzne funkcjonowania w polszczyźnie na Ukrainie w porównaniu z językiem ogólnopolskim: zwracanie się do adresata w sytuacji oficjalnej na pan/pani + imię, np. pani Mario!; wyrażanie gratulacji i życzeń za pomocą struktur zawierających performatywy witać i pozdrawiać, np. Witam z urodzinami!; nadużywanie słów pan/pani przed nazwą własną w strukturach referujących, realizowanych głównie w prasowych tekstach informacyjnych, np. Prezesem Izby został Jacek Piechota, były minister gospodarki, a ze strony ukraińskiej pan Oleg Dubynin. Badania wykazały, że świadomość dotycząca wszystkich trzech typów struktur grzecznościowych jest dość słaba w aspekcie kompetencyjnym, natomiast w aspekcie przekonaniowym użytkownicy polszczyzny przodków najbardziej uświadamiają sobie niestosowność słów witam i pozdrawiam w gratulacjach i życzeniach. Ujawniono kilka rodzajów motywacji skłaniających użytkowników do używania trzech wspomnianych typów struktur.

BIBLIOGRAFIA

_{Biłodid Iwan, red., 1970–1980, Słownyk ukrajins′koji mowy, t. I–II, Naukowa dumka, Kyjiw.}

_{Bohdan Switłana, 1998, Mownyj etyket ukrajinciw: tradyciji i suczasnist′, Ukrajins'kyj naukowo-wyrobnyczyj centr „Ridna mowa”, Kyjiw.}

_{Bugajski Marian, 2006, Język w komunikowaniu, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.}

_{Bugajski Marian, Steciąg Magdalena, 2012, Świadomość językowa, komunikacyjna, dyskursywna, w: tychże, red., Świadomość językowa w komunikowaniu, Uniwersytet Zielonogórski, Zielona Góra, s. 29–39.}

_{Dembowska-Wosik Iwona, 2011, Kultura jako czynnik motywujący do nauki języka polskiego amerykańskich studentów o polskim pochodzeniu, „Acta}

_{Universitatis Lodziensis. Kształcenie Polonistyczne Cudzoziemców”, t. 18, s. 81–86.}

_{Dołowy-Rybińska Nicole, 2017, „Nikt za nas tego nie zrobi”. Praktyki językowe i kulturowe młodych aktywistów języków mniejszościowych Europy, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń.}

_{Dzięgiel Ewa, 2017, Odmiany terytorialne i społeczne współczesnego języka polskiego na Ukrainie, „LingVaria”, t. XII, z. 2(24), s. 199–210.}

_{Handke Kwiryna, 1995, Polski język familijny. Opis zjawiska, Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy Polskiej Akademii Nauk, Warszawa.}

_{Krawczuk Ałła, 2012, Problemy normy języka polskiego w kraju i za granicą (na Ukrainie), „Roczniki Humanistyczne”, t. LX, z. 6, s. 133–167.}

_{Krawczuk Ałła, 2013, Struktury referujące z wyrazami pan/pani w polskojęzycznej prasie na Ukrainie: grzeczność czy niegrzeczność?, „Acta Universitatis Lodziensis. Kształcenie Polonistyczne Cudzoziemców”, t. 20, s. 119–129.}

_{Krawczuk Ałła, 2018, „Witam cię z urodzinami”: hybrydyzacja gatunków etykietalnych w polszczyźnie na Ukrainie, w: J. Tambor, red., Polonistyka na początku XXI wieku. Diagnozy. Koncepcje. Perspektywy, t. VI, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice, s. 330–344.}

_{Kucała Marian, 1998, O polonijnych normach językowych, „Prace Filologiczne”,t. XLIII, s. 287–294.}

_{Lipińska Ewa, Seretny Anna, 2012, Między językiem ojczystym a obcym. Nauczanie i uczenie się języka odziedziczonego w chicagowskiej diasporze polonijnej, Księgarnia Akademicka, Kraków.}

_{Lipińska Ewa, Seretny Anna, 2013, Nie swój, lecz i nie obcy – język odziedziczony w perspektywie glottodydaktycznej, w: Młoda polska emigracja w UE jako przedmiot badań psychologicznych, socjologicznych i kulturowych, Euro-Emigranci.PL, Kraków, 23–24 IX 2013, s. 1–16, http://www.euroemigranci.pl/dokumenty/pokonferencyjna/seretny_lipinska.pdf (dostęp: 24.11.2018).}

_{Lipińska Ewa, Seretny Anna, 2016, Język odziedziczony – polszczyzna pokoleń polonijnych, „Poradnik Językowy”, z. 10, s. 45–61.}

_{Łaziński Marek, 2006, O panach i paniach. Polskie rzeczowniki tytularne i ich asymetria rodzajowo-płciowa, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.}

_{Maćkowiak Krzysztof, 2012, Świadomość językowa – problem definicji, w: M. Steciąg, M. Bugajski, red., Świadomość językowa w komunikowaniu, Uniwersytet Zielonogórski, Zielona Góra, s. 9–27.}

_{Marcjanik Małgorzata, 2002, Polska grzeczność językowa, Wydawnictwo Akademii Świętokrzyskiej, Kielce.}

_{Marcjanik Małgorzata, 2014, Słownik językowego savoir-vivre’u, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa.}

_{Markowski Andrzej, 2011, Świadomość językowa w „Dziennikach” Marii Dąbrowskiej (przyczynek do kształtowania się normy w polszczyźnie 1. Połowy XX wieku), „Język Polski”, R. XCI, z. 2–3, s. 94–102.}

_{Martowicz Anna, 2014, Dwujęzyczność w pytaniach i odpowiedziach, Association for the Promotion of Polish Language Abroad, Edynburg, http://www.polskamacierz.org/wp-content/uploads/2015/02/dwujezycznosc_w_pytaniach_i_odpowiedziach.pdf (dostęp: 15.08.2019).}

_{Polański Kazimierz, red., 2003, Encyklopedia językoznawstwa ogólnego, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław.}

_{Radewycz-Wynnyc'kyj Jarosław, 2001, Etyket i kul′tura spiłkuwannia, Wydawnictwo „Społom”, L'wiw.}

_{Skab Marian, red., 2008, Ukrajins′ka systema naimenuwan′ adresata mowlennia, „Ruta”, Czerniwci.}

_{Steciąg Magdalena, Bugajski Marian, 2012, Wstęp, w: tychże, red., Świadomość językowa w komunikowaniu, Uniwersytet Zielonogórski, Zielona Góra, s. 5–6.}

_{Urbańczyk Stanisław, Kucała Marian, red., 1999, Encyklopedia języka polskiego, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław.}

_{Zelins'ka Marija, 2018, Komunikatywna kompetencija mołodych nosijich pol′s′koji mowy zachidnych obłastej Ukrajiny, Poswit, Drohobycz.}