Co wiemy o polszczyźnie na „białoruskim Polesiu” na podstawie „Puszczy” Józefa Weyssenhoffa?

_________________________________

Abstrakt

Trzecią i ostatnią powieść należącą do tzw. cyklu litewskiego – Puszczę (1913) – poświęcił Weyssenhoff mozyrskim poleskich posiadłościach swoich przyjaciół i krewnych. Utwór, będący niezwykle plastycznym literackim obrazem Polesia, dał pisarzowi okazję do sportretowania wieloetnicznej, ale też zróżnicowanej środowiskowo poleskiej społeczności, na którą składają się: osadzona tu od wieków polska szlachta kresowa, wywodzący się ze środowiska drobnej szlachty dworzanie oraz prosta ludność zamieszkująca poleskie knieje – miejscowi rybacy, topornicy, smolarze. Przedmiotem podjętych w tym artykule rozważań jest stan wiedzy na temat specyficznej odmiany polszczyzny używanej na Polesiu w pierwszym dziesięcioleciu XX wieku i jej zróżnicowania społecznego, zaświadczony w Puszczy przez bogato prowadzoną przez pisarza stylizację językową.

BIBLIOGRAFIA

_{Bednarczuk Leszek, 1979, O języku polskim nad Berezyną, w: M. Basaj, W. Boryś, H. Popowska-Taborska, red., Slawistyczne studia językoznawcze, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław–Warszawa, s. 39–49.}

_{Bednarczuk Leszek, 2010, Językowy obraz Wielkiego Księstwa Litewskiego. Millennium Lithuaniae MIX–MMIX, Wydawnictwo Lexis, Kraków.}

_{Bronikowska Renata, oprac., 2001, Bibliografia prac naukowych Wiaczesława Werenicza, w: J. Rieger, red., Studia nad polszczyzną kresową, t. X, Wydawnictwo Semper, Warszawa, s. 21–27.}

_{Grek-Pabisowa Iryda, 1997, Język polski na Kresach północno-wschodnich dawniej i dziś (cechy fonetyczne opracowała I. Grek-Pabisowa, cechy gramatyczne opracowała I. Maryniakowa), w: I. Grek-Pabisowa, red., Historia i współczesność języka polskiego na Kresach Wschodnich, Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy, Warszawa, s. 27–109.}

_{Grek-Pabisowa Iryda, red., 1998, Bohatyrowicze sto lat później, Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy, Warszawa.}

_{Grek-Pabisowa Iryda, 2013, Mniej znana odmiana języka polskiego na Białoruskim Polesiu i na Witebszczyźnie, „Acta Baltico-Slavica”, t. 37, s. 299–310.}

_{Grek-Pabisowa Iryda, 2017, Polskie wyspy gwarowe z przełomu XIX i XX wieku na Białorusi. Gwary późnego osadnictwa na Polesiu, Witebszczyźnie i Mohylewszczyźnie z wykazem słownictwa przedstawionym leksykograficznie, Instytut Slawistyki Polskiej Akademii Nauk, Warszawa.}

_{Grek-Pabisowa Iryda, Ostrówka Małgorzata, Biesiadowska-Magdziarz Beata, 2008a, Język polski na Białorusi Radzieckiej w okresie międzywojennym. Polszczyzna mówiona, Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy, Warszawa.}

_{Grek-Pabisowa Iryda, Ostrówka Małgorzata, Biesiadowska-Magdziarz Beata, 2008b, Język polski na Białorusi Radzieckiej w okresie międzywojennym. Polszczyzna pisana, Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy, Warszawa.}

_{Karolczuk-Kędzierska Monika, red., 2004, Encyklopedia Kresów, Wydawnictwo Ryszard Kluszczyński, Kraków.}

_{Konczewska Katarzyna, 2011, Język bohaterów E. Orzeszkowej a współczesny język polski na Grodzieńszczyźnie, w: S. Musijenko, red., Tworcziestwo Elizy Orzeszko w esteticzieskom prostranstwie sowriemiennosti, Grodnienskij Gosudarstwiennyj Uniwersitet, im. Janki Kupały, Grodno, s. 246–256.}

_{Koniusz Elżbieta, 2007, Sytuacja językowa i narodowościowa na Litwie Kowieńskiej w XIX wieku w świetle powieści Józefa Weyssenhoffa „Soból i panna”, w: M. Barański, Z. Trzaskowski, red., Preteksty – Teksty – Konteksty, Instytut Filologii Polskiej Akademii Świętokrzyskiej im. Jana Kochanowskiego, Kielce, s. 327–339.}

_{Koniusz Elżbieta, 2009a, Józefa Weyssenhoffa komentarze do regionalnych elementów językowych z Kowieńszczyzny zawarte w „powieściach litewskich”, w: M. Skarżyński, M. Szpiczakowska, red., W kręgu języka. Materiały konferencji „Słowotwórstwo – słownictwo – polszczyzna kresowa” poświęconej pamięci Profesor Zofii Kurzowej, Kraków 16–17 maja 2008, Biblioteka „LingVariów”, t. 2, Księgarnia Akademicka, Kraków, s. 101–113.}

_{Koniusz Elżbieta, 2009b, Sytuacja języka polskiego na Litwie na początku XX wieku w świetle powieści „Unia” Józefa Weyssenhoffa, „LingVaria”, R. IV, nr 2(8), s. 95–109.}

_{Koniusz Elżbieta, 2010, Obraz polszczyzny kowieńskiej w powieściach cyklu litewskiego Józefa Weyssenhoffa, w: J. Mędelska, Z. Sawaniewska-Mochowa, red., Językowe i kulturowe dziedzictwo Wielkiego Księstwa Litewskiego. Księga jubileuszowa na 1000-lecie Litwy, Wydawnictwo Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego, Bydgoszcz, s. 251–264.}

_{Koniusz Elżbieta, 2011, Wokół regionalnego słownictwa z Polesia w utworach Franciszka Wysłoucha, „Rozprawy Komisji Językowej ŁTN”, t. LVII, s. 81–97.}

_{Leśniewska Józefa Ewa, 2008, Józef Weyssenhoff – pan na Samoklęskach, Syrach i Gołębiu, w: M. Gabryś, K. Stępnik, red., Józef Weyssenhoff i Leon Wyczółkowski, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin, s. 22–55.}

_{Malinowska Bogumiła, 2001, Kresowe elementy gramatyczne i leksykalne w prozie Marii Rodziewiczówny, w: P. Czerwiński, red., Konfrontacje języków słowiańskich na poziomie leksyki, słowotwórstwa i składni, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice, s. 73–85.}

_{Ossowski Leszek, 1932, Białoruszczyzna w „Puszczy” Józefa Weyssenhoffa, „Język Polski”, R. XVII, s. 65–68.}

_{Ossowski Leszek, 1936, Zagadnienie językowe Polesia, w: Komisja Naukowych Badań Ziem Wschodnich. Pierwszy Zjazd Sprawozdawczo-Naukowy, poświęcony ziemiom Wschodnim, Warszawa, s. 1–13, przedruk w: L. Ossowski, 1992, Studia slawistyczne, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, Wrocław–Warszawa–Kraków, s. 77–89.}

_{Ossowski Leszek, 1939, Nowsze i starsze związki Polesia z Wołyniem i Czarną Rusią, w: Polono-Slavica ofiarowane prof. dr. H. Ułaszynowi przez Koło Slawistów Uniwersytetu Poznańskiego, Biblioteczka Koła Slawistów S.U.P., Poznań, s. 58–63, przedruk w: L. Ossowski, 1992, Studia slawistyczne, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, Wrocław–Warszawa–Kraków, s. 107–112.}

_{Paprocki Stanisław Józef, red., 1938, I Zjazd Naukowy Poświęcony Ziemiom Wschodnim w Warszawie, 20 i 21 września 1936 r. Polesie (Sprawozdania i dyskusje), Nakładem Komisji Naukowych Badań Ziem Wschodnich, Warszawa.}

_{Piszczkowski Mieczysław, 1930, Józef Weyssenhoff: poeta przyrody, Wydawnictwo Zakładu Narodowego im. Ossolińskich, Lwów.}

_{Piszczkowski Mieczysław, 1934, Polesie J. Weyssenhoffa, „Ziemia. Ilustrowany Miesięcznik Krajoznawczy”, t. 19, nr 6, s. 110–116.}

_{Rouba Napoleon, 1909, Przewodnik po Litwie i Białejrusi, Wydawnictwo „Kuriera Litewskiego”, Wilno.}

_{Rudnicki Sergiusz, 2000, Gwara polska wsi Korczunek koło Żytomierza, Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy, Warszawa.}

_{Sajewicz Michał, 1993, O ustalaniu przynależności językowej gwar peryferyjnych (na przykładzie gwar poleskich), w: S. Warchoł, red., Gwary mieszane i przejściowe na terenach słowiańskich, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin, s. 255–263.}

_{Szwejkowska Helena, 1929, Imiesłów przeszły czynny na -szy, „Język Polski”, R. XIV, s. 71–75.}

_{Szymańska Kazimiera Zdzisława, 2001, Józef Weyssenhoff. Ostatni wajdelota polskiego ziemiaństwa, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Częstochowie, Częstochowa.}

_{Szypowska Irena, 1976, Weyssenhoff, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa.}

_{Werenicz Wiaczesław, 1973, K istoriko-sociologiczeskoj charaktieristikie polskich pieriesielenczeskich goworow w Polesʹje, w: W.W. Martynow, red., Polskije gowory w SSSR, cz. 2, Issledowanija i matierialy, Мińsk, s. 128–159.}

_{Werenicz Wiaczesław, 1990, Da socyjamounaj charaktarystyki dzwjuch polskich wiosak u Lepielskim rajonie Biełaruskaj SSR, w: H.M. Mezenka, L.M. Wardamacki, red., Biełaruska-ruska-polskaje supastaulalnaje mowaznaustwa i litaraturaznaustwa. I. Materyjaly Pierszaj usiesajuznaj nawukowaj kanfierencyi, Witebsk, s. 38–42.}

_{Weyssenhoff Józef, 1925, Mój pamiętnik literacki, Nakład Księgarni św. Wojciecha, Poznań–Warszawa–Wilno–Lublin.}