Projektowanie utopii. Awangardowa architektura a procesy modernizacyjne

Abstrakt

_{W pierwszej połowie XX wieku związki pomiędzy rewolucją społeczną i procesami modernizacyjnymi, a awangardową sztuką i architekturą były bardzo silne. Piotr Juszkiewicz, analizując relacje pomiędzy modernizmem, a ustrojami o charakterze totalitarnym i autorytarnym dowodził, że „reżimy totalitarne nie odrzucały z góry jakiejś formuły języka artystycznego, bo interesowała je ich użyteczność”. „Zasadnicze elementy naszej architektury uwarunkowane są rewolucją społeczną” – pisał El Lissitzky. W obliczu takich deklaracji nie powinny dziwić związki awangardowych projektantów z prądami o charakterze socjalistycznym czy komunistycznym. Porewolucyjna Rosja stała się prawdziwym poligonem doświadczalnym dla nowych ruchów, a twórcy o modernistycznej i konstruktywistycznej proweniencji ochoczo przystąpili do budowy nowej (lepszej) rzeczywistości. Kołem zamachowym procesów modernizacyjnych miał być rozwój przemysłu (przede wszystkim ciężkiego). Przykłady ośrodków przemysłowych realizowanych w latach 20. i 30. XX wieku na terenie ZSRR pozwalają ocenić ogromny wpływ, jaki nowoczesne budownictwo i urbanistyka wywarły na proces kształtowania „nowego człowieka”. Liczne obiekty awangardowej architektury niosły ze sobą obraz „nowego świata” i stawały się przekaźnikami nowej ideologii radzieckiej. Dla mieszkańców Jekaterynburga, Magnitogorska czy Charkowa, modernistyczne budynki i sposób urządzenia przestrzeni kształtowały trwałe wyobrażenie o mieście i jego idei. Osiedla, takie jak charkowskie „Miasto Liniowe” czy realizacja Ernsta Maya w Magnitogorsku, były realizowanymi w ogromnej skali utopijnymi marzeniami modernistów. Losy ich powstawania, a następnie czasów świetności i upadku, tworzą portret architektury awangardy pojmowanej jako utopia - przyszłość, która nie nadeszła.}