Dowody silnej abrazji eolicznej w osadach rzecznych bezpośrednio przed zasięgiem lądolodu Odry w rejonie środkowej Wisły
DOI:
https://doi.org/10.26485/BP/1998/37/8Słowa kluczowe:
osady fluwioperyglacjalne, okrągłych ziaren matowych, glina zwałowa odry, środkowa PolskaAbstrakt
W Polsce Centralnej, oprócz wcześniej zbadanych dwóch serii osadów fluwioperyglacjalnych poprzedzających wkroczenie lądolodu warty (Saalian II) i wisły (Weichselian), zidentyfikowano trzecią serię, która odłożyła się przed transgresją lądolodu Odry (Saalian I). Jej położenie stratygraficzne jest najlepiej rozpoznane w dolinie środkowej Wisły. Ten odcinek doliny znajdował się na obszarze objętym lądolodem Odry, a następnie na przedpolu lądolodu Warty. Tutaj badano osady rzeczne pod glinami zwałowymi Odry w stanowiskach: Dębno, Puławy-Włostowice i Zwoleń. Charakteryzują się one bardzo wysoką zawartością (do 80-90%) okrągłych ziaren matowych. Świadczy to o tym, że ziarna były transportowane długotrwale przez wiatr, który następnie dostarczał je do dolin w surowym, kontynentalnym środowisku peryglacjalnym. W kształtowaniu się osadów fluwioperyglacjalnych, poprzedzających trzy kolejne transgresje lądolodu skandynawskiego (odry, warty i wisły) szczególnie ważną rolę odegrały procesy eoliczne.
Bibliografia
Ashley, G. M., Hamilton, T. D., 1993 - Fluvial response to late Quaternary climatic fluctuations, Central Kobuk Valley, northwestern Alaska. Jour. Sed. Petrol., 63; p. 814-827.
Baraniecka, M. D., Goździk, J., Ziomek, J., 1994 - Lithologic, mineralogic and petrographic composition of tills from the vicinity of Bełchatów. Acta Geogr. Lodziensia, 68; p. 28-46.
Barcicki, M., Cichosz-Kostecka, A., Goździk, J., Mycielska-Dowgiałło, E., Prószyńska-Bordas, H., 1991 - Wiek i geneza leja krasowego w Mirówku w świetle badań sedymentologicznych (summary: Age and origin of the karst pit deposits at Mirówek in the light of sedimentological investigations). In: A. Kostrzewski (ed.), Geneza, litologia i stratygrafia utworów czwartorzędowych. Geografia, 50; p. 23-33. Wyd. Naukowe Uniw. im. Adama Mickiewicza (Adam Mickiewicz University Press). Poznań.
Blatt, H., Middleton, G., Murray, R., 1980 - Origin of sedimentary rocks. Prentice Hall, New Jersey.
Cailleux, A., 1942 - Les actions éoliennes périglaciaires en Europe. Mém. Soc.Géol., France, 46; 76 pp.
Czerwonka, J. A., Krzyszkowski, D., 1992 - Pleistocene stratigraphy of the central part of Silesian Lowland, southwestern Poland. Bull. Polish Acad. Sci., Earth Sci., 40; p. 203-233.
Dylik, J., 1969 - L'action du vent pendant le dernier âge froid sur le territoire de la Pologne Centrale. Biul. Peryglacjalny. 20; p. 29-44.
Dylikowa, A., 1967, - Wydmy środkowopolskie i ich znaczenie dla stratygrafii schyłkowego plejstocenu. In: Czwartorzęd Polski, Warszawa; p. 353-371.
Good, T. R., Bryant, I.D., 1985 - Fluvial-eolian sedimentation an example from Banks Island, N.W.T., Canada. Geografiska Annaler, 67 A; p. 33-46.
Goździk, J., 1980 - Zastosowanie morfoskopii i graniformametrii do badań osadów kopalni węgla brunatnego "Bełchatów". Studia Regionalne, t IV (IX). Warszawa-Łódź, PWN; p. 101-114.
Goździk, J. S., 1981 - Les changements du processus éoliens dans la Pologne Centrale au cours du Vistulian (Würm). Recherches Gèographiques à Strasbourg., 16-17; p. 115-120.
Goździk, J., 1987 - Osady i struktury peryglacjalne w klasyfikacji stratygraficznej czwartorzędu Polski (summary: Periglacial sediments and structures in stratigraphic classification of the Quaternary in Poland). Kwart. Geol., 31; p. 175-184;
Goździk, J., 1991 - Sedimentological record of aeolian processes from the Upper Plenivistulian and the turn of Pleni- and Late Vistulian in Central Poland. In: S.Kozarski (ed.), Late Vistulian (=Weichselian) and Holocene Aeolian Phenomena in Central and Northern Europe. Ztschr. f. Geomorph., Suppl-bd, 90; p. 51-60.
Goździk, J., 1992 - Prewarciańskie osady eoliczne w stropie rzecznych utworów formacji "Chojny" w kopalni "Bełchatów". (summary: Prewartanian aeolian sediments above the fluvial deposits of Chojny formation in Bełchatów mine). Acta Geogr. Lodz., 63; p. 7-19.
Goździk, J., 1995a - Wpływ procesów eolicznych na genezę górno-plenivistuliańskich aluwiów w Środkowej Polsce (summary: Impact of aeolian processes on the formation of Upper Plenivistulian alluvium in Middle Poland). Acta Univ. Lodziensis, Folia geogr., 20; p. 99-107.
Goździk, J., 1995b - Wybrane metody analizy kształtu ziarn piasków dla celów paleogeograficznych i stratygraficznych (summary: Selected methods of analysis of the sand grain shape for paleogeographic and stratigraphic studies). In: E. MycielskaDowgiałło, J. Rutkowski (editors), Badania osadów czwartorzędowych. Wybrane metody i interpretacja wyników. Warszawa 1995; p. 115-132.
Klatkowa, H., Załoba, M., Forysiak, J., 1996 - Nowy profil osadów plejstoceńskich i holoceńskich w środkowej Polsce. Streszczenia referatów, komunikatów i posterów III Konferencji "stratygrafia plejstocenu Polski", Wigry 2-4 września 1996 r.
Kuenen, P. H., 1960 - Experimental abrasion, 4; Eolian action. Jour. Geol., 68; p. 427-449.
Krzyszkowski, D., 1993 - The Wartian Siedlec Sandur (Zeslitzer Sander) southwards the Trzebnica Hills, Silesian Lowland, Southwestern Poland: re-examination after fifty years. Eiszeit. u. Gegenwart, 43; p. 53-63.
Krumbein, W. C., 1941 - Measurement and geological record significance of shape and roundness of sedimentary particles. Jour. Sed. Petrol., 11; p. 64-72.
Linde, K., Mycielska-Dowgiałło, E., 1980 - Some experimentally produced microtextures on grain surface of quartz sand. Geografiska Annaler, 62 A.
Maruszczak, H., 1968 - Przebieg zjawisk w strefie peryglacjalnej w okresie ostatniego zlodowacenia w Polsce. In: R. Galon (ed.) - Ostatnie zlodowacenie skandynawskie w Polsce. Prace Geograficzne IG PAN, 74; p. 157-220.
Maruszczak, H., 1995 - Glacial cycles of loess accumulation during the last 400 ka and global rhythms of paleogeographical events. Ann. U.M.C.S., 50; p. 127-156.
Powers, M. C., 1953 - A new roundness scale for sedimentary particles. Jour. Sedim. Petrol., 23; p. 117-119.
Pożaryski, W., Maruszczak, H., Lindner, L., 1994 - Chronostratigraphy of Pleistocene deposits and the evolution of the middle Vistula river valley particular attention to the gap trough the South Polish Uplands. Prace Inst. Geol., 147; p. 1-58.
Pożaryski, W., Maruszczak, H., Lindner, L., 1995 - The four Scandinavian glaciations in the Vistula gap of the South Polish Uplands. Bull. Polish Acad. Sci., Earth Sci., 43; p. 17-27.
Różycki, S. Z., 1972 - Plejstocen Polski środkowej (Pleistocene of the Central Poland). PWN, Warszawa, 316 p. (in Polish only).
Schild, R., 1988 - L'homme de Neandertal, 8:149-167. "The Middle Paleolithic of the North European Plain at Zwoleń: perliminary results" by R. Schild, and Z. Sulgowska, an contributions of A. Gautier, A. Bluszcz, H. J., Jensön, H. Króik and J. Tomaszewski.
Stankowski, W., Krzyszkowski, D., 1991 - Stratygrafia czwartorzędu okolic Konina. (summary: The Quaternary stratigraphy of the Konin area). In: Przemiany środowiska geograficznego obszaru Konin-Turek. Wyd. Nauk. UAM w Poznaniu; p. 20-31.
Van Huissteden, J., 1990 - Tundra rivers of the last glacial: sedimentation and geomorphological processes during the Middle Pleniglacial in Twente, eastern Netherlands. Medd. Rijks Geol. Dienst, 44,3; p. 1-138.
Winnicki, J., 1990 - Objaśnienia do Szczegółowej Mapy Geologicznej Polski 1:50 000, arkusz Trzebnica. Wyd. Geologiczne, Warszawa.
Winnicki, J., 1997 - Budowa geologiczna Wzgórz Trzebnickich w świetle nowych badań (summary: Geological structure of the Trzebnica Hills in the light of new investigation). Kwart. Geol., 41; p. 365-380.
Żarski, M., 1991 - Szczegółowa Mapa Geologiczna Polski 1:50 000. Ark. Dęblin. Inst. Geol., Warszawa.
Żarski, M., 1996 - Szczegółowa Mapa Geologiczna Polski 1:50 000. Ark. Kozienice. Inst. Geol., Warszawa.
