Zarys biografii językowej jako wstęp do socjologicznie ugruntowanej analizy procesów społecznych w relacjach autobiograficznych uchodźczyń wojennych z Ukrainy. Przypadek Lesi
DOI:
https://doi.org/10.26485/PS/2024/73.4/2Słowa kluczowe:
autobiograficzny wywiad narracyjny, biografia językowa, socjologia języka, surżyk, wojna w UkrainieAbstrakt
W artykule badam znaczenie odczytania i zrozumienia doświadczeń życiowych osób bilingwalnych z Ukrainy w kontekście języka dla socjologicznie ugruntowanej analizy procesów społecznych w ich autobiograficznych relacjach. Dokonuję w nim przeglądu historycznych i współczesnych przemian językowych w Ukrainie oraz ich wpływu na debatę publiczną dotyczącą tożsamości i narodotwórczej funkcji języka w kontekście toczącej się wojny. Analizuję fenomen surżyka – ukraińsko-rosyjskiej mowy mieszanej – oraz przytaczam koncepcję biografii językowej. Na tej podstawie tworzę językową biografię Lesi, narratorki, która podzieliła się ze mną swoją historią w ramach projektu Bieżeńczynie. Biografie uchodźczyń wojennych z Ukrainy w Polsce.
Bibliografia
Auer Peter. 1999. “From codeswitching via language mixing to fused lects: Toward a dynamic typology of bilingual speech”. International Journal of Bilingualism 3(4): 309–332. https://doi.org/10.1177/13670069990030040101.
BBC NEWS Ukraine. 2022. Sayty ta sotsmerezhi ukrayins′koyu: yaki normy movnoho zakonu zapratsyuyut′ z 16 lypnya (Strony internetowe i portale społecznościowe w języku ukraińskim: jakie przepisy ustawy językowej wejdą w życie 16 lipca?). www.bbc.com/ukrainian/features-62124819 [dostęp: 1.06.2024].
Bilaniuk Laada. 2005. Contested tongues. Language politics and cultural correction in Ukraine. Ithaca i Londyn: Cornell University Press.
Bokszański Zbigniew, Andrzej Piotrowski, Marek Ziółkowski. 1977. Socjologia języka. Warszawa: Biblioteka Wiedzy Współczesnej OMEGA.
Bracki Artur. 2009. Surżyk: Historia i teraźniejszość. Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego.
Czyżewski Marek. 2016. Generalne kierunki opracowania, wymiary analityczne. W: Biografia i wojna. Metoda biograficzna w badaniu procesów społecznych. Wybór tekstów. R. Dopierała, K. Waniek (red.), 73–80. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
Długosz Piotr, Dominika Izdebska-Długosz. 2024. Uchodźczynie wojenne z Ukrainy. Dwa lata od inwazji. Lublin: Academicon.
Długosz Piotr, Liudmyla Kryvachuk, Dominika Izdebska-Długosz. 2022. Uchodźcy wojenni z Ukrainy – życie w Polsce i plany na przyszłość. Lublin: Wydawnictwo Academicon. https://doi.org/10.52097/acapress.9788362475971.
Dzięgiel Ewa. 2012. Polacy czy cudzoziemcy? Kształtowanie się identyfikacji narodowej młodzieży polskiego pochodzenia na Ukrainie. W: Tożsamość wobec wielojęzyczności. E. Golachowska, A. Zielińska (red.), 235–246. Warszawa: Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy.
Franceschini Rita. 2022. “Language biographies”. Sociolinguistica 36(1–2): 69–83. https://doi.org/10.1515/soci-2022-0015.
Hrycenko Pavlo. 2003. Problema kryteriyiv otsinky movnoyi sytuatsiyi v Ukrayini v ostanni desyatylittya XX stolittya. (Problem kryteriów oceny sytuacji językowej na Ukrainie w ostatnim dziesięcioleciu XX wieku). W: Język ukraiński: współczesność – historia. F. Czyżewski, P. Hrycenko (red.), 15–26. Lublin: Instytut Europy Środkowo-Wschodniej.
Hymes Dell. 1980. Socjolingwistyka i etnografia mówienia. W: Język i społeczeństwo. M. Głowiński (red.), 41–82. Warszawa: Czytelnik.
Kaźmierska Kaja, Fritz Schütze. 2013. „Wykorzystanie autobiograficznego wywiadu narracyjnego w badaniach nad konstruowaniem obrazu przeszłości w biografii. Na przykładzie socjologicznego porównania narracji na temat życia w PRL-u i NRD”. Przegląd Socjologii Jakościowej 9(4): 122–139.
Kaźmierska Kaja, Katarzyna Waniek. 2020. Autobiograficzny wywiad narracyjny. Metoda, technika, analiza. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
Kaźmierska Kaja. 2016. Wywiad narracyjny – technika i pojęcia analityczne. W: Biografia i wojna. Metoda biograficzna w badaniu procesów społecznych. Wybór tekstów. R. Dopierała, K. Waniek (red.), 61–72. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
Kiss Nadiia, Halyna Shumytska. 2023. Sociolingvistichnyi metod movnoi biohrafii ta praktyka yoho zastosuvannia na Zakarpatti (Socjolingwistyczna metoda biografii językowej i jej praktyczne zastosowanie na Zakarpaciu). W: Sotsialne u movi ta mova v sotsiumi (Społeczne w języku i język w społeczeństwie). N. Yasakova (red.), 83–133. Kijów: NaUKMA.
Levchuk Pavlo. 2020. Trójjęzyczność ukraińsko-rosyjsko-polska Ukraińców niepolskiego pochodzenia. Kraków: Księgarnia Akademicka. https://doi.org/10.12797/9788381382854.
Lewczuk Pawło. 2016. „Socjolingwistyczny status surżyka”. LingVaria 11(21): 177–189. https://doi.org/10.12797/lv.11.2016.21.15.
Malinowski Bronisław. 1981. Problem znaczenia w języku pierwotnym. W: Malinowski. A.K. Paluch (red.), 258–278. Warszawa: Wydawnictwo Wiedza Powszechna.
Masenko Larysa. 2016. „Ukrayins′ka mova yak faktor natsional′noyi bezpeky” („Język ukraiński jako czynnik bezpieczeństwa nardowego”). Mova: Klasychne – Moderne – Postmoderne 2, 5–15.
Masenko Larysa. 2019. Surzhik: mizh movoyu i yazykom (Surżyk: między mową i językiem). Kijów: Kyievo-Mohylianska Akademiia.
Masenko Larysa. 2021. Konflikt mov ta identychnostei u postradyanskii Ukraini (Konflikt języków i tożsamości w postradzieckiej Ukrainie). Kijów: Klio.
Mieczkowska Nina. 2008. Movy i kultura Bielarusi (Języki i kultura Białorusi). Mińsk: Prava i ekonomika.
Miodunka Władysław T. 2003. Bilingwizm polsko-portugalski w Brazylii. W stronę lingwistyki humanistycznej. Kraków: Universitatis.
Nekvapil Jiří. 2003. “Language biographies and the analysis of language situations: On the life of the German community in the Czech Republic”. International Journal of the Sociology of Language 162: 63–83. https://doi.org/10.1515/ijsl.2003.038.
Olszański Tadeusz A. 2020. Ukraińskie stulecie 1914–2014. Szkice historyczne. Kraków: Wysoki Zamek.
Pavlenko Aneta. 2007. “Autobiographic narratives as data in applied linguistics”. Applied Linguistics 28(2): 163–188. https://doi.org/10.1093/applin/amm008.
Plokhy Serhii. 2022. Wrota Europy. Zrozumieć Ukrainę. Kraków: Znak.
Verkhovna Rada Ukrainy. 2019. Pro zabezpechennia funktsionuvannia ukrains′koi movy yak derzhavnoi (O zapewnieniu funkcjonowania języka ukraińskiego jako państwowego). Vidomosti Verkhovnoi Rady 21: 81–97.
Rating Group. 2022. Shoste zahalnonatsionalne opytuvannia Movne pytannia v Ukraini (Szóste ogólnokrajowe badanie: Kwestia językowa w Ukrainie). https://ratinggroup.ua [dostęp: 1.06.2024].
Rating Group. 2024. Vseukrayins′ke opytuvannya (Ogólnoukraińskie badanie). https://ratinggroup.ua [dostęp: 1.06.2024].
Reid Anna. 2023. Pogranicze. Podróż przez historię Ukrainy 988–2022. Kraków: Wydawnictwo Literackie.
Rogalski Andrzej K. 2011. „Socjologia języka”. Uniwersyteckie Czasopismo Socjologiczne 5: 38–57.
Rokuszewska-Pawełek Alicja. 1996. „Miejsce biografii w socjologii interpretatywnej. Program socjologii biografistycznej Fritza Schützego”. ASK 1: 37–54.
Seligey Pylyp. 2023. Komunikatyvna potuzhnist′ i prestyzh ukrayins′koyi movy yak parametry yiyi zhyttyeistiykosti (Komunikacyjna potęga i prestiż języka ukraińskiego jako parametry jego żywotności). W: Sotsial′ne u movi ta mova v sotsiumi (Społeczne w języku i język w społeczeństwie). N. Yasakova (red.), 48–82. Kijów: NaUKMA.
Sokolova Svitlana. 2021. „Linhal′ni ta pozalinhal′ni aspekty funktsionuvannya surzhyku v Ukrayini”. Slavia Meridionalis 21: 1–19. https://doi.org/10.11649/sm.2412.
Treichel Bärbel. 2012. Tożsamości biograficzne zbiorowe w wywiadach narracyjnych. Przyczynek lingwistyczny. W: Metoda biograficzna w socjologii. Antologia tekstów. K. Kaźmierska (red.), 571–594. Kraków: NOMOS.
Waniek Katarzyna. 2020. Ucieczka jako przyczyna mobilności Europejczyków. Socjolingwistycznie ugruntowana analiza procesów społecznych w relacjach autobiograficznych. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2024 Łódzkie Towarzystwo Naukowe
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
