Jak opisać doświadczenie, dla którego nie ma języka? Dyskursywizacja awansu klasowego w polskiej debacie publicznej
DOI:
https://doi.org/10.26485/PS/2024/73.4/6Słowa kluczowe:
awans klasowy, klasy społeczne, zwrot ludowy, klasa ludowa, dyskursAbstrakt
Artykuł analizuje zjawisko dyskursywizacji awansu klasowego w polskiej debacie publicznej, opierając się na literackich przykładach z francuskiej i polskiej przestrzeni kulturowej. Punktem wyjścia są książki takich autorów, jak Didier Eribon, Annie Ernaux i Édouard Louis, które zyskały popularność w Polsce, a także lokalne narracje i dzieła kulturowe dotyczące awansu społecznego i jego konsekwencji. Autor bada, w jaki sposób zachodnie narracje o „klasowych dezerterach” wpłynęły na polską refleksję nad społecznymi przemianami awansu, szczególnie w kontekście wstydu, alienacji oraz konfliktu tożsamościowego związanego z opuszczeniem klasy ludowej. Tekst podkreśla ambiwalencję tego procesu oraz niejednoznaczność oceny konstruowania literackich autosocjobiografii, w których autorzy analizują swoje doświadczenia związane z ucieczką z klasy pracującej i zdobyciem nowej pozycji społecznej. Artykuł wskazuje na rosnące zainteresowanie tematyką awansu klasowego w polskim środowisku akademickim i intelektualnym, jednocześnie zwracając uwagę na różnice między polską a francuską specyfiką dyskursu na temat mobilności społecznej.
Bibliografia
Banasiak Jakub. 2020. Proteuszowe czasy. Rozpad państwowego systemu sztuki 1982–1993. Warszawa: Akademia Sztuk Pięknych w Warszawie, Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie.
Budnik Agnieszka, Paulina Małochleb. 2024. Cena awansu społecznego. O klasowej zdradzie, starości, śmierci, Didierze Eribonie i relacji matka-syn. Apple Podcasts Raport z literatury. www.youtube.com/watch?v=GLcy6pFU3EA [dostęp: 6.10.2024].
Byrska Olga. 2019. Zdrajca klasy musi odejść. Dwutygodnik 255. www.dwutygodnik.com/artykul/8261-zdrajca-klasy-musi-odejsc.html [dostęp: 6.10.2024].
Czyżewski Marek. 2006. Dyskursy pro- i antyeuropejskie. Polaryzacja i „praca pośrednicząca”. W: Europa w polskich dyskursach. A. Horolets (red.), 117–135. Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek.
Czyżewski Marek. 2013. „W kręgu społecznej pedagogii”. Societas/Communitas 2(16): 45–75.
Czyżewski Marek, Kinga Dunin, Andrzej Piotrowski (red.) 2010. Cudze problemy. O ważności tego, co nieważne. Analiza dyskursu publicznego w Polsce. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie Sedno.
Demirski Paweł, Jolanta Janiczak, Artur Pałyga, Witold Mrozek. 2021. Historie ludowe: awans. Dwutygodnik 307. www.dwutygodnik.com/artykul/9525-historie-ludowe-awans.html [dostęp: 6.10.2024].
Dietlevsen Tove. 2023. Trylogia kopenhaska. Wołowiec: Wydawnictwo Czarne.
Domosławski Artur. 2010. Kapuściński non-fiction. Warszawa: Świat Książki.
Drenda Olga. 2024. „Ktoś. Hanka, czyli awans klasowy po polsku”. Znak 826: 96–99.
Dudko Dawid, Katarzyna Kalwat, Jacek Poniedziałek. 2020. Wstyd za biedę. Onet. https://kultura.onet.pl/teatr/boska-komedia-powrot-do-reims-jacek-poniedzialek-wstydzilem-sierodzicow/l9gpx6v [dostęp: 6.10.2024].
Eribon Didier. 2019. Powrót do Reims. Kraków: Wydawnictwo Karakter.
Ernaux Annie. 2022a. Bliscy. Wołowiec: Wydawnictwo Czarne.
Ernaux Annie. 2022b. Lata. Wołowiec: Wydawnictwo Czarne.
Foucault Michel. 1995. Użytek z przyjemności. W: Historia seksualności. M. Foucault, 143–380. Warszawa: Czytelnik.
Foucault Michel. 1998. Trzeba bronić społeczeństwa. Warszawa: KR.
Foucault Michel. 2001. Concluding remarks. In: Fearless speech. J. Pearson (eds.), 167–173. Los Angeles: Semiotext(e).
Foucault Michel. 2002. Porządek dyskursu. Gdańsk: Wydawnictwo słowo/obraz terytoria.
Gdula Maciej. 2015. Odważ się być średnim! Genealogia i przyszłość polskiej klasy średniej. Krytyka Polityczna. https://krytykapolityczna.pl/kraj/odwaz-sie-byc-srednim [dostęp: 6.10.2024].
Genette Gérard. 1982. Palimpsests. La Littérature au second degré. Paris: Éditions du Seuil.
Genette Gérard. 1987. Seuils. Paris: Éditions du Seuil.
Grignon Claude, Jean-Claude Passeron. 1989. Le Sevant et le populaire. Misérabilisme et populisme en sociologie et en littérature. Paris: Gallimard.
Jakubowiak Maciej. 2022. W górę, do przodu, a potem znowu w dół. Dwutygodnik 326. www.dwutygodnik.com/artykul/9919-w-gore-do-przodu-a-potem-znowu-w-dol.html [dostęp: 6.10.2024].
Jakubowiak Maciej. 2024. Hanka. Opowieść o awansie. Wołowiec: Wydawnictwo Czarne.
Jakubowiak Maciej, Marcin Zaremba. 2024. Po co kobiety modliły się do Najświętszej Panienki, czyli awans społeczny w PRL. Polityka o historii 39. www.polityka.pl/podkasty/politykaohistorii/2260493,1,po-co-kobiety-modlily-sie-do-najswietszej-panienki-czyli-awans-spoleczny-w-prl.read [dostęp: 6.10.2024].
Johnson Peter A. 1960. “The marginal man revisited”. The Pacific Sociological Review 3(2): 71–74.
Juszkiewicz Piotr. 2013. Cień modernizmu. Poznań: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. A dama Mickiewicza.
Kajta Justyna. 2023. „Biograficzny problem czy normalizacja? Narracje o międzypokoleniowym awansie klasowym”. Studia Krytyczne 12: 75–99. https://doi.org/10.25167/sk.5608.
Kallmeyer Werner, Reinhold Schmitt. 1996. Forcieren oder: Die verschärfte Gangart. Zur Analyse von Kooperationsformen im Gespräch. In: Gesprächsrhetorik. Rhetorische Verfahren im Gesprächsprozess. W. Kallmeyer (ed.), 19–118. Tübingen: Narr.
Komór Iwona. 2019. Wstyd. Dwutygodnik 270. www.dwutygodnik.com/artykul/8624-wstyd.html [dostęp: 6.10.2024].
Komór Iwona. 2022a. Rozcinanie rzeczywistości. Dwutygodnik 326. www.dwutygodnik.com/artykul/9911-rozcinanie-rzeczywistosci.html [dostęp: 6.10.2024].
Komór Iwona. 2022b. Intymne laboratorium Annie Ernaux. Krytyka Polityczna. https://krytykapolityczna.pl/kultura/annie-ernaux-nobel-2022-literacki [dostęp: 6.10.2024].
Kowalski Sergiusz, Magdalena Tulli. 2003. Zamiast procesu. Raport o mowie nienawiści. Warszawa: Wydawnictwo W.A.B.
Kulpa Karolina. 2024. Spektakl awansu. Mały Format 03-04. https://malyformat.com/2024/05/spektakl-awansu [dostęp: 6.10.2024].
Le Tellier Hervé. 2023. Wszystkie szczęśliwe rodziny. Warszawa: Wydawnictwo Filtry.
Lis Renata. 2022. Notatki z Ernaux. Dwutygodnik 346. www.dwutygodnik.com/artykul/10389-notatki-z-ernaux.html [dostęp: 6.10.2024].
Lis Renata. 2023. Moja ukochana i ja. Kraków: Wydawnictwo Literackie.
Lis Renata, Paulina Małochleb. 2024. „Hanka” Macieja Jakubowiaka – rozmawiają Renata Lis i Paulina Małochleb. Apple Podcasts. Wydawnictwo Czarne Między Seriami. https://podcasts.apple.com/us/podcast/21-hanka-macieja-jakubowiaka-rozmawiaj%C4%85-renata-lis/id1607534077?i=1000649050469 [dostęp: 6.10.2024].
Louis Édouard. 2019. Koniec z Eddym. Warszawa: Wydawnictwo Pauza.
Louis Édouard. 2021. Kto zabił mojego ojca. Warszawa: Wydawnictwo Pauza.
Louis Édouard. 2022. Zmagania i metamorfozy kobiety. Warszawa: Wydawnictwo Pauza.
Louis Édouard. 2023. Zmiana. Warszawa: Wydawnictwo Pauza.
Myśliwski Wiesław. 1984. Kamień na kamieniu. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
Najder Łukasz. 2024. Tamtym z urodzenia, tym z przeznaczenia. Dwutygodnik 384. www.dwutygodnik.com/artykul/11224-tamtym-z-urodzenia-tym-z-przeznaczenia.html [dostęp: 6.10.2024].
Pasquali Paul. 2018. Déplacements ou déracinement? Du “boursier” hoggartien aux migrants de classe contemporains. In: La fabrique des transclasses. G. Bras, Ch. Jaquet (eds.), 89–116. Paris: PUF.
Passeron Anthony. 2024. Uśpione. Wołowiec: Wydawnictwo Czarne.
Piekot Tomasz. 2010. Analiza dyskursu jako mediacja – przypadek sporu o „Murzynka Bambo”. W: Dyskurs elit symbolicznych. Próba diagnozy. M. Czyżewski, K. Franczak, M. Nowicka, J. Stachowiak (red.), 315-342. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie Sedno.
Rychter Karolina. 2023. „Pisać jak najbliżej rzeczywistości”. Znak 813: 106–107.
Steedman Carolyn. 2024. Pejzaż dobrej kobiety. Warszawa: Wydawnictwo Krytyki Politycznej.
Stewart Douglas. 2021. Shuggie Bain. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie.
Stonequist Everett V. 1935. “The problem of the marginal man”. The American Journal of Sociology 41(1): 1–12.
Sumorok Aleksandra, Tomasz Załuski (red.). 2017. Socrealizmy i modernizacje. Łódź: Akademia Sztuk Pięknych.
Szajnert Danuta. 2011. Intencja autora i interpretacja – między inwencją a atencją. Teksty i parateksty. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
Szcześniak Magda. 2023. Poruszeni. Awans i emocje w socjalistycznej Polsce. Warszawa: Wydawnictwo Krytyki Politycznej.
Truong Fabien. 2015. Jeunesses françaises. Bac + 5 made in banlieue. Paris: La Découverte.
Vance J.D. 2018. Elegia dla bidoków. Warszawa: Wydawnictwo Marginesy.
Véron Laélia, Karine Abiven. 2023. Trahir et venger. Paradoxes des récits de transfuges de classe. Paris: La Découverte.
Zinn Howard. 2016. Ludowa historia Stanów Zjednoczonych. Od roku 1492 do dziś. Warszawa: Wydawnictwo Krytyki Politycznej.
Zysiak Agata. 2016. Punkty za pochodzenie. Powojenna modernizacja i uniwersytet w robotniczym mieście. Kraków: Zakład Wydawniczy Nomos.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2024 Łódzkie Towarzystwo Naukowe
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
