O geograficznej ekspozycji polskich synonimicznych derywatów przymiotnikowych
DOI:
https://doi.org/10.26485/RKJ/2025/73/8Słowa kluczowe:
słowotwórstwo, przymiotnik, synonimia, geografia lingwistycznaAbstrakt
Autorka pokazuje zasób oraz sposób przedstawienia wariantów przymiotnikowych formacji słowotwórczych na gwarowych mapach językowych, obejmujących całość lub część polskiego obszaru etnicznego. Uwzględnienie ich ogólnopolskiego, regionalnego i lokalnego zasięgu pozwoliło wskazać blisko 30 formantów tworzących przymiotniki wchodzące w relacje synonimiczne dwu- i wieloelementowe. Obraz ich geograficznego występowania na terenie Polski potwierdza rywalizację derywatów powstałych na gruncie gwar i języka ogólnopolskiego za pomocą przede wszystkim formantów wielofunkcyjnych.
Bibliografia
Bąk Piotr, 1968, Gwara okolic Kramska w powiecie konińskim. Zarys fonetyki i słowotwórstwa, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław.
Burska-Ratajczyk Beata, 2001, Wariantywność gwarowych formacji słowotwórczych – współczesność wobec tradycji, w: K. Wojtczuk, red., Leksyka a gramatyka w tekście językowym, Wydawnictwo AP, Siedlce, s. 205–222.
Chludzińska-Świątecka Jadwiga, 1956, Przymiotniki w gwarach Warmii i Mazur (Uwagi słowotwórczo-semantyczne), „Poradnik Językowy”, z. 1, s. 21–27.
Cyran Władysław, 1960, Gwary polskie w okolicach Siedlec, Łódzkie Towarzystwo Naukowe, Łódź.
Cyran Władysław, 1977, Tendencje słowotwórcze w gwarach polskich, Łódzkie Towarzystwo Naukowe, Łódź.
Dejna Karol, 1993, Dialekty polskie, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław.
Dobrzyński Walenty, 1967, Gwary powiatu niemodlińskiego, cz. 2: Morfologia, teksty gwarowe, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Oddział Wrocławski, Wrocław.
Gala Sławomir, 1994, Małopolsko-śląsko-wielkopolskie pogranicze językowe, cz. I–II, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź.
Jadacka Hanna, 1986, Synonimia słowotwórcza – perspektywy badawcze, „Poradnik Językowy”, z. 6, s. 404–412.
Janowska Aleksandra, 2003, O tautologicznych derywatach czasownikowych w staropolszczyźnie, w: K. Kleszczowa, J. Sobczykowa, red., Śląskie studia lingwistyczne, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice, s. 151–156.
Janowska Aleksandra, 2007, Polisemia staropolskich czasowników. Źródła, swoistość, konsekwencje, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice.
Jaros Irena, 2001, Gwary opoczyńskie na tle językowego pogranicza Małopolski i Mazowsza, „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Linguistica”, t. 40, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź.
Jaros Irena, 2002, Zagadnienie wariantywności słowotwórczej na przykładzie nazw środków czynności, „Rozprawy Komisji Językowej ŁTN”, t. 47, s. 51–70.
Jaros Irena, 2009, Nazwy środków czynności w gwarach łęczycko-sieradzkich. Studium słowotwórczo-leksykalne, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź.
Jaros Irena, 2015, Głos w dyskusji nt. miejsca słowotwórstwa w systemie języka na podstawie faktów gwarowych, w: E. Wierzbicka-Piotrowska, red., Dialog pokoleń: w języku potocznym, w języku wsi i miasta, w literaturze, w publicystyce, w tekstach kultury, Wydział Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa, s. 179–186.
Jaros Irena, 2016a, Przymiotnikowe synonimy słowotwórcze w gwarach polskich (zarys problemu), w: J. Klimek-Grądzka, M. Nowak, red., Dawne z nowym łącząc… In memoriam Mariani Kucała, Towarzystwo Naukowe KUL, Lublin.
Jaros Irena, 2016b, Przymiotnikowe derywaty o znaczeniu niepełnej cechy i ich prefigowane synonimy w gwarach Polski centralnej, „Rozprawy Komisji Językowej ŁTN”, t. 63, s. 17–34.
Jaros Irena, 2020, Synonimia przymiotników temporalnych i lokatywnych w gwarach Polski centralnej, w: П. Гриценко, Т. Ястремська, ред., Діалектологічні студії. 13. Збірник памʹяті Наталі Хобзей, Інститут українознавства ім. І. Крипʹякевича НАНУ, Lʹviv, c. 395–404. / P. Gricenko, T. Âstremsʹka, red., Dìalektologìčnì studìï. 13. Zbìrnik pamʹâtì Natalì Hobzej, Ìnstitut ukraïnoznavstva ìm. Ì. Kripʹâkeviča NANU, Lʹviv, c. 395–404.
Karaś Mieczysław, 1959, O strukturach słowotwórczych typu białny, którny w języku polskim, „Biuletyn Polskiego Towarzystwa Językoznawczego”, t. XVIII, s. 113–135.
Kleszczowa Krystyna, 1998, Staropolskie kategorie słowotwórcze i ich perspektywiczna ewolucja. Rzeczowniki, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice.
Kleszczowa Krystyna, 2003, Staropolskie derywaty przymiotnikowe i ich perspektywiczna ewolucja, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice.
Kobus Justyna, 2019, Studia nad fleksją rzeczownika w gwarach wielkopolskich, Wydawnictwo Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, Poznań.
Krupska-Perek Anna, 1988, Ludowe cechy słowotwórstwa przymiotników w gwarach centralnej Polski, „Rozprawy Komisji Językowej ŁTN”, t. 34, s. 97–103.
Kucała Marian, 1955, Znaczenie i zasięg przymiotników na -ni (przedni, letni), „Język Polski”, R. XXXV, s. 8–26.
Marciniak-Firadza Renata, 2013, Nazwy osobowych wykonawców czynności w gwarach małopolsko-mazowieckiego pogranicza językowego. Cz. I. Studium słowotwórczo-leksykalne, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź.
Osowski Błażej, 2012, Przymiotniki wspólnotematowe w języku mieszkańców Goliny (Wielkopolska wschodnia) oraz Bukówca Górnego (Wielkopolska południowa), w: J. Sierociuk, red., Słowotwórstwo słowiańskie: system i tekst, Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk, Poznań, s. 327–333.
Osowski Błażej, 2018, Kategoria przymiotnika w języku mieszkańców wsi północno-wschodniej i południowo-zachodniej Wielkopolski. Studium leksykalno-słowotwórcze, Wydawnictwo Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, Poznań.
Osowski Błażej, 2019, Wariantywność leksykalno-semantyczna języka wielkopolskich inwentarzy z drugiej połowy XVIIII wieku. Studia z dialektologii historycznej, Wydawnictwo Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, Poznań.
Pelcowa Halina, 1995 Wariantywność leksykalna gwar pogranicza wschodniego Lubelszczyzny, w: M. Kondriatiuk, red., Badania dialektów i onomastyki na pograniczu polsko-wschodniosłowiańskim, Uniwersytet Warszawski, Filia w Białymstoku, Zakład Filologii Wschodniosłowiańskich, Białystok, s. 155–166.
Pelcowa Halina, 1996, Wariantywność a interdialektalność zjawisk gwarowych, „Prace Naukowe UŚ w Katowicach. Prace Językoznawcze”, z. 24 „Studia Historycznojęzykowe”, s. 156–167.
Pepłowski Franciszek, 1974, Odczasownikowe nazwy wykonawców czynności w XVI w., Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk.
Satkiewicz Halina, 1987, Zagadnienia poprawności słowotwórczo-semantycznej, w: D. Buttler, H. Kurkowska, H. Satkiewicz, Kultura języka polskiego. Zagadnienia poprawności leksykalnej (słownictwo rodzime), Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa, s. 229–439.
Sierociuk Jerzy, 1991, W sprawie wariantywności słowotwórczej w gwarach, w: S. Gajda, red., Wariancja w języku, Wyższa Szkoła Pedagogiczna w Opolu, Opole, s. 175–178.
Sierociuk Jerzy, 2006, Specyfika wariantywności słowotwórczej w gwarach, w:
J. Sierociuk, red., Gwary dziś. 3. Wewnętrzne zróżnicowanie języka wsi, Wydawnictwo Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, Poznań, s. 209–214.
Skubalanka Teresa, 1988, Warianty fleksyjne w tekstach gwarowych, „Rozprawy Komisji Językowej ŁTN”, t. 34, s. 235–242.
Skubalanka Teresa, Książek-Bryłowa Władysława, 1992, Wariantywność polskiej fleksji, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław.
Szczaus Agnieszka, 2005, Rzeczownikowe synonimy słowotwórcze w polszczyźnie XVI wieku, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, Szczecin.
Szymczak Mieczysław, 1961, Gwara Domaniewka i wsi okolicznych w powiecie łęczyckim, Łódzkie Towarzystwo Naukowe, Łódź.
Trześniowska Lidia, 1975, Przymiotniki odprzymiotnikowe w polskich dialektach, w: M. Karaś, red., Słownictwo gwarowe a kultura: księga referatów. Kraków 26–29 XI 1973, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław, s. 139–150.
Trześniowska Lidia, 1996, Przymiotniki odprzymiotnikowe o znaczeniu niepełnej cechy w dialektach zachodniosłowiańskich, w: B. Dunaj, J. Reichan, red., Studia Dialektologiczne I, Instytut Języka Polskiego PAN, Kraków, s. 203–220.
Winkler-Leszczyńska Irena, 1964, Sufiksy przymiotnikowe -ity, -isty, -aty, -asty w języku polskim na tle ogólnosłowiańskim, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, Wrocław – Warszawa – Kraków.
Witkowska-Gutkowska Maria, 1999, Staropolskie prefiksalne dublety czasownikowe i ich współczesne odpowiedniki, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź.
Zagórski Zygmunt, 1991, Wariantywność a rozwój gwar, w: S. Gajda, red., Wariancja w języku, Wyższa Szkoła Pedagogiczna w Opolu, Opole, s. 73–76.
Zarębski Rafał, 2015, Synonimia słowotwórcza w świetle derywacji z udziałem sufiksów obcych (perspektywa historyczno-językowa), „Biuletyn Polskiego Towarzystwa Językoznawczego”, t. LXXI, s.127–140.
