Cechy fonetyczne o podłożu gwarowym w wypowiedziach uczniów szkoły podstawowej (kl. I–VI)

_________________________________

Abstrakt

Dzieci kształtują swój język pod wpływem najbliższych. Od nich słyszą pierwsze słowa, zdania i do nich też kierują swoje pierwsze konstrukcje językowe. Z bagażem doświadczeń i sprawności językowych wyniesionych z domu dzieci rozpoczynają edukację szkolną. Dlatego szkoła staje się między innymi miejscem, gdzie obserwować można współfunkcjonowanie różnych odmian polszczyzny. Celem artykułu jest omówienie charakterystycznych dla ustnych wypowiedzi uczniów szkół podstawowych cech językowych mających podłoże gwarowe, określenie ich pochodzenia i repartycji ze względu na etap edukacyjny oraz zwrócenie uwagi na aspekt dydaktyczny, tj. na konsekwencje cech o podłożu gwarowym dla dydaktyki.

BIBLIOGRAFIA

_{Bąk Stanisław, 1983, Polszczyzna górnośląska w przedwojennej szkole średniej, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław.}

_{Cygan Stanisław, 2011, Przejawy świadomości językowej mieszkańców wsi końca XX wieku na przykładzie Lasocina na Kielecczyźnie, Wydawnictwo Uniwersytetu Jana Kochanowskiego w Kielcach, Kielce.}

_{Cząstka Bożena, Synowiec Helena, 1990, Kształcenie sprawności językowej (ćwiczenia dla uczniów środowiska śląskiego), Wydawnictwo Towarzystwa Miłośników Języka Polskiego, Kraków.}

_{Dejna Karol, 1993, Dialekty polskie, wyd. 2, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław.}

_{Dejna Karol, 1994, Atlas polskich innowacji dialektalnych, wyd. 2, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa–Łódź.}

_{Friedrich Henryk, 1937, Fonetyczna wymiana b//w i p//ⱷ w świetle materiału mazowieckiego, Towarzystwo Naukowe Warszawskie, Warszawa.}

_{Gajda Stanisław, 1982, Podstawy badań stylistycznych nad językiem naukowym, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa–Wrocław.}

_{Gajda Stanisław, 2006, Komunikacyjny model zróżnicowania współczesnej polszczyzny, w: J. Sierociuk, red., Gwary dziś, t. 3: Wewnętrzne zróżnicowanie języka wsi, Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk, Poznań, s. 7–17.}

_{Gala Sławomir, 1994, Małopolsko-śląsko-wielkopolskie pogranicze językowe, cz. II, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź.}

_{Grochola-Szczepanek Helena, 2012, Język mieszkańców Spisza. Płeć jako czynnik różnicujący, Instytut Języka Polskiego Polskiej Akademii Nauk, Kraków.}

_{Grochola-Szczepanek Helena, 2013, Badania języka mieszkańców wsi w kontekście przemian społecznych, „Socjolingwistyka”, t. 27, s. 43–53.}

_{Jachimowska Katarzyna, 1998, Błędy językowe popełniane przez łodzian, „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Linguistica”, t. 37, s. 15–27.}

_{Kania Stanisław, 1982, Szkice logopedyczne, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa.}

_{Kąś Józef, Kurek Halina, 2001, Język wsi, w: S. Gajda, red., Język polski, Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego, Opole, s. 440–459.}

_{Klimkowski Marceli, 1976, O mechanizmach słuchu fonematycznego i problemie analizy i syntezy słuchowej, w: L. Kaczmarek, red., Studia logopaedica. Materiały ogólnopolskiego sympozjum, Lublin 5–7 IX 1974 i 27–28 V 1975, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin, s. 75–89.}

_{Kowalikowa Jadwiga, 2018, Miłośnictwo polszczyzny pięknej, poprawnej i sprawnej – jako nieodzowny składnik szkolnej edukacji językowej skierowanej ku wartościom, „Polonistyka. Innowacje”, nr 7, s. 11–28.}

_{Kucharzyk Renata, 2001, Gwara w ocenie jej użytkowników, „Język Polski”, R. LXXXI, z. 1–2, s. 98–103.}

_{Kurek Halina, 1987, Przełączanie kodu językowego, czyli socjologiczne aspekty wzajemnego oddziaływania języka literackiego i dialektów, „Język Polski”, R. LXVII, s. 63–69.}

_{Kurek Halina, 1995, Przemiany językowe wsi regionu krośnieńskiego: studium socjolingwistyczne, Wydawnictwo Universitas, Kraków.}

_{Kurek Halina, 2002, Kod mieszany i metody jego badania, w: J. Okoniowa, B. Dunaj, red., Studia dialektologiczne II, Wydawnictwo Lexis, Kraków, s. 73–79.}

_{Kurek Halina, 2014, Tożsamość kulturowa polskiej wsi w epoce globalizacji i przemian społeczno-ekonomicznych, w: M. Rak, K. Sikora, red., Badania dialektologiczne. Stan, perspektywy, metodologia. Materiały z konferencji naukowej „Gwara i tekst” Kraków, 27–28 września 2013 r., Księgarnia Akademicka, Kraków, s. 45–54.}

_{Łapicz Czesław, 1972, Gwarowe podłoże błędów gramatycznych (na przykładzie Szkoły Podstawowej nr 2 w Cichem), „Poradnik Językowy”, z. 1, s. 36–44.}

_{Marciniak Renata, 2008, Gwary łowickie dawniej i dziś na tle innych gwar polskich, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź.}

_{Nitsch Kazimierz, 1957, Dialekty języka polskiego, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław.}

_{Ożóg Kazimierz, 1998, Język polskiej wsi na tle przemian współczesnej polszczyzny, w: S. Gala, red., Teoretyczne, badawcze i dydaktyczne założenia dialektologii, Łódzkie Towarzystwo Naukowe, Łódź, s. 119–125.}

_{Pelcowa Halina, 2002, Dialektologia wobec wyzwań XXI wieku, w: S. Gala, red., Dialektologia jako dziedzina językoznawstwa i przedmiot dydaktyki. Księga jubileuszowa dedykowana Profesorowi Karolowi Dejnie, Łódzkie Towarzystwo Naukowe, Łódź, s. 383–392.}

_{Pelcowa Halina, 2004, Gwara – drugi język mieszkańców wsi czy „gorsza” odmiana języka ogólnopolskiego, w: M. Wojtak, M. Rzeszutko, red., W kręgu wiernej mowy, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin, s. 163–176.}

_{Rocławski Bronisław, 1977, Kierunki polityki zmierzającej do poprawy sytuacji dziecka wiejskiego wstępującego do szkoły, „Socjolingwistyka”, t. 1, s. 108–115.}

_{Rocławski Bronisław, 1981, Poradnik fonetyczny dla nauczycieli, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa.}

_{Sierociuk Jerzy, red., 2006, Gwary dziś, t. 3: Wewnętrzne zróżnicowanie języka wsi, Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk, Poznań.}

_{Styczek Irena, 1982, Badania i kształtowanie słuchu fonematycznego (komentarz i tablice), Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa.}

_{Styczek Irena, 1983, Logopedia, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa.}

_{Synowiec Helena, 1982, Słownictwo gwarowe w wypowiedziach uczniów szkół śląskich, w: J. Kram, E. Polański, red., Z teorii i praktyki dydaktycznej języka polskiego, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice, s. 127–134.}

_{Synowiec Helena, 1992, Sprawność językowa uczniów w śląskim środowisku gwarowym. Problemy, badania, konsekwencje dydaktyczne, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice.}

_{Synowiec Helena, 1997, O regionalnych uwarunkowaniach sprawności językowej uczniów w młodszym wieku szkolnym (na przykładzie szkół śląskich), w: J. Kida, red., Kształcenie języka dziecka w młodszym wieku szkolnym, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Pedagogicznej, Rzeszów, s. 157–164.}

_{Synowiec Helena, 2000, Zróżnicowanie regionalne języka uczniów a dydaktyka szkolna, w: T. Lewowicki, A. Szczurek-Boruta, red., Szkoła na pograniczach, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice, s. 119–126.}

_{Synowiec Helena, 2013a, Słowo wstępne, w: H. Synowiec, M. Kubarek, red., Odmiany polszczyzny w szkole. Teoria i praktyka, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice, s. 7–8.}

_{Synowiec Helena, 2013b, Śląska ojczyzna polszczyzna z perspektywy edukacyjnej. Wybór zagadnień, Wydawnictwo Sapientia, Katowice.}

_{Synowiec Helena, 2013c, Zróżnicowanie terytorialne polszczyzny a edukacja językowa, w: H. Synowiec, M. Kubarek, red., Odmiany polszczyzny w szkole. Teoria i praktyka, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice, s. 50–65.}

_{Świderska Halina, 1929, Dialekt Księstwa Łowickiego, „Prace Filologiczne”, t. XIV, s. 257–413.}

_{Topolińska Zuzanna, 1990, Charakter i dynamika językowych procesów integracyjnych w powojennej Polsce, „Socjolingwistyka”, t. 9, s. 29–35.}

_{Trzaska Eugeniusz, 1935, Gwara i wpływy obce w języku uczniów śląskich, Wydawnictwo Instytutu Pedagogicznego w Katowicach, Katowice.}

_{Wilkoń Aleksander, 2000, Typologia odmian językowych współczesnej polszczyzny, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice.}

_{Wiśniewska Halina, 1971, Odbicie gwary regionu przemyskiego w błędach uczniów, „Poradnik Językowy”, z. 10, s. 618–620.}

_{Wiśniewska Halina, 1976, Regionalizmy w zeszytach uczniów szkół lubelskich, „Polonistyka”, nr 5, s. 41–44.}

_{Wyderka Bogusław, 2014, Problemy teoretyczne współczesnej dialektologii, w: M. Rak, K. Sikora, red., Badania dialektologiczne. Stan, perspektywy, metodologia. Materiały z konferencji naukowej „Gwara i tekst” Kraków, 27–28 września 2013 r., Księgarnia Akademicka, Kraków, s. 13–21.}

_{Zduńska Helena, 1967, Formy typu rąbę, złamę, złapę w gwarach Polski centralnej, „Poradnik Językowy”, z. 9, s. 393–400.}

_{Zgółkowa Halina, 1986, Czym język za młodu nasiąknie, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań.}

_{Żlabowa Janina, 1959, Właściwości gwarowe w języku młodzieży śląskiej, „Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Pedagogicznej. Sekcja Językoznawcz}