Autobiographical Book Reportage. The Genre and its Variations
DOI:
https://doi.org/10.26485/ZRL/2022/65.2/6Keywords:
autobiographical literary reportage, book reportage, family saga, historiosophyAbstract
The first part of the article discusses the issue of Polish reportage and its generic variants. Next, the author focuses on the autobiographical book reportage, of which the following varieties are specified: the press reportage (journalistic or literary version) and the book reportage (literary or popular version). The contemporary book reportage continues the tradition of the Polish school of reportage (from Wańkowicz through to Kapuściński, Szejnert and Krall to Smoleński, Tochman, Szczygieł or Jagielski, to name but a few), while the autobiographical reportage constitutes a very important and broad current of this type of non-fiction writing. The article analyses three recently published autobiographical reportage books: Dom z dwiema wieżami by Maciej Zaremba Bielawski (2018), Czystka by Małgorzata Surmiak Domańska (2021), and Kajś by Zbigniew Rokita (2020). It turns out that this genre variant is neither a classic autobiography nor a family saga, because its most important and dominant feature is that of reportage. This manifests itself in the authors’ attempt to understand and explain not just their own biography or family history, but the world and its complex processes. For this reason, each of the aforementioned writers undertakes a documentary investigation not only of their own and their family’s lives, but also of the entire historical and socio-political context, in order to leave the reader with a historiosophical reflection and a reflection on the present.
References
/XX Antologia polskiego reportażu XX wieku (2014–2015), tom I, II, III, red. M. Szczygieł, Wydawnictwo Czarne, Wołowiec.
Balbus Stanisław (1999), Zagłada gatunków, „Teksty Drugie” nr 6.
Balcerzan Edward (1999), W stronę genologii multimedialnej, „Teksty Drugie” nr 6.
Balcerzan Edward (2013), Literackość, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń.
Bauer Zbigniew (2000), Gatunki dziennikarskie [w:] Dziennikarstwo i świat mediów, red. Z. Bauer, E. Chudziński, TAiWPN Universitas, Kraków.
Bikont Anna (2017), Sendlerowa, Wydawnictwo Czarne, Wołowiec.
Czermińska Małgorzata (1987), Autobiografia i powieść, czyli pisarz i jego postacie, Wydawnictwo Morskie, Gdańsk.
Czermińska Małgorzata (1998), Autobiograficzny trójkąt. Świadectwo, wyznanie i wyzwanie, TAiWPN Universitas, Kraków.
Czermińska Małgorzata (2009), O autobiografii i autobiograficzności [w:] Autobiografia, red. M. Czermińska, słowo/obraz terytoria, Gdańsk.
Darska Bernadetta (2017), Młodzi i fakty. Notatki o reportażach roczników osiemdziesiątych, Wydawnictwo Instytutu Dziennikarstwa i Komunikacji Społecznej Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego, Olsztyn.
Dąbrowski Stanisław (1977), Literatura i literackość, Wydawnictwo Literackie, Kraków.
Domańska Ewa (1999), Mikrohistorie: spotkania w międzyświatach, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań.
Duda Maciej (2019), Rzeczy bardzo smutne, „Czas Kultury” nr 1.
Fiedorczuk Julia (2021), Tylko trzy słowa, www.kulturalna.warszawa.pl/kapuscinski,6,11027. html [dostęp: 17.03.2021].
Frukacz Katarzyna (2019), Polski reportaż książkowy. Przemiany i adaptacje, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice.
Głowiński Michał (2008), Kapuściński: reportaż jako sztuka [w:] „Życie jest z przenikania…” Szkice o twórczości Ryszarda Kapuścińskiego, red. B. Wróblewski, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa.
Gontarz Beata (2009), W poszukiwaniu tożsamości - współczesna saga rodzinna [w:] Ku antropologii rodziny, red. L. Rożek, Akademia im. Jana Długosza, Częstochowa.
Hugo-Bader Jacek (1997), Widok ze stuletniej morwy, „Gazeta Wyborcza” nr 32 [dodatek: „Magazyn”].
Kaiser Gerhard R. (1989), O dynamice gatunków literackich, „Pamiętnik Literacki” nr 2.
Kapuściński Ryszard (1962), Busz po polsku. Historie przydrożne, Wydawnictwo Czytelnik, Warszawa.
Kapuściński Ryszard (1963), Czarne gwiazdy, Wydawnictwo Czytelnik, Warszawa.
Kapuściński Ryszard (1969), Gdyby cała Afryka, Wydawnictwo Czytelnik, Warszawa.
Kapuściński Ryszard (1993), Imperium, Wydawnictwo Czytelnik, Warszawa.
Kapuściński Ryszard (2004), Podróże z Herodotem, Wydawnictwo Czytelnik, Warszawa.
Kozicka Dorota (2007), „Nie ma nic na końcu książki”? - o literaturze niefikcjonalnej ostatnich lat [w:] Narracje po końcu (wielkich) narracji. Kolekcje, obiekty, symulakra, red. H. Gosk, A. Zieniewicz, Dom wydawniczy Elipsa, Warszawa.
Lejeune Philippe (2001), Wariacje na temat pewnego paktu. O autobiografii, przeł. W. Grajewski, S. Jaworski i in., TAiWPN Universitas, Kraków.
Malewska Hanna (1965), Apokryf rodzinny, Wydawnictwo Znak, Kraków.
Miecik Igor T. (2015), Sezon na słoneczniki, Wydawnictwo Agora, Warszawa.
Miłosz Czesław (1985), Rodzinna Europa, Litery, Gdańsk.
Morawiecki Jędrzej (2022), Szuga. Krajobraz po imperium, Wydawnictwo Czytelnik, Warszawa.
Nycz Ryszard (1984), Sylwy współczesne. Problem Konstrukcji tekstu, Zakład Narodowy im. Ossolińskich–Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, Wrocław–Warszawa–Kraków– Gdańsk–Łódź.
Obirek Stanisław (2020), Dom z dwiema wieżami — książka na czasie, www.studioopinii.pl/ archiwa/199021 [dostęp 20.06.2020].
Olczak-Ronikier Joanna (2002), W ogrodzie pamięci, Wydawnictwo Znak, Kraków.
Opacki Ireneusz (1963), Krzyżowanie się postaci gatunkowych jako wyznacznik ewolucji poezji, „Pamiętnik Literacki” z. 4.
Pollack Martin (2006), Śmierć w bunkrze. Opowieść o moim ojcu, przeł. A. Kopacki, Wydawnictwo Czarne, Wołowiec.
Pollack Martin (2020), Kobieta bez grobu: Historia mojej ciotki, przeł. K. Niedenthal, Wydawnictwo Czarne, Wołowiec.
Radziwon Marek (2005), Rozmowa z Ryszardem Kapuścińskim, www.wyborcza. pl/1,75475,2941045.html [dostęp: 15.09.2010].
Rient Robert (2015), Świadek, Dowody na Istnienie, Warszawa.
Rodak Paweł (2020), Trzy słowniki autobiograficzne. Kilka refleksji o przemianach spojrzenia na autobiograficzne praktyki piśmienne, „Autobiografia. Literatura. Kultura. Media” nr 2.
Rokita Zbigniew (2020), Kajś. Opowieść o Górnym Śląsku, Wydawnictwo Czarne, Wołowiec.
Smulski Jerzy (1988), Autobiografizm jako postawa i jako strategia artystyczna. Na materiale współczesnej prozy polskiej, „Pamiętnik Literacki” z. 4.
Starobinski Jean (1979), Styl autobiografii, przeł. W. Kwiatkowski, „Pamiętnik Literacki” z. 1.
Surmiak-Domańska Katarzyna (2018), Kieślowski: zbliżenie, Wydawnictwo Agora, Warszawa.
Surmiak-Domańska Katarzyna (2021), Czystka, Wydawnictwo Czarne, Wołowiec.
Swarczyńska Stefania (1965), Wstęp do nauki o literaturze, t. III, PAX, Warszawa.
Szady Beata (2012), Kondycja współczesnego polskiego reportażu, „Dziennikarstwo i Media” nr 3.
Szczygieł Mariusz (2022), Fakty muszą zatańczyć, Dowody na Istnienie, Warszawa.
Szejnert Małgorzata (2007), Czarny ogród, Wydawnictwo Znak, Kraków.
Sznajderman Monika (2019), Fałszerze pieprzu. Historia rodzinna, Wydawnictwo Czarne, Wołowiec.
Szperkowicz Jerzy (2021), Wrócę przed nocą. Reportaż o przemilczanym, Wydawnictwo Znak, Kraków.
Szyłło Aleksandra (2016), Proszę nie trącać mnie łokciem w bok. Rozmowa z Maciejem Zarembą Bielawskim, „Gazeta Wyborcza”, 10 marca 2016 [dodatek: „Duży Format”].
Średziński Paweł (2015), Wywiad: Wojciech Jagielski, www.afryka.org/afryka/wywiad--wojciech-jagielski,news [dostęp 06.10.2022].
Tochman Wojciech (2007), Człowiek, który powstał z torów, „Gazeta Wyborcza” nr 52 [dodatek: „Magazyn”].
Tuszyńska Agata (2005), Rodzinna historia lęku, Wydawnictwo Literackie, Kraków.
Wańkowicz Melchior (1936), Na tropach Smętka, Instytut Wydawniczy „Bibljoteka Polska”, Warszawa.
Wańkowicz Melchior (1957), Ziele na kraterze, PAX, Warszawa.
Wicha Marcin (2018), Mama powiedziała: „Wyjeżdżamy. Jestem Żydówką”. Nowa książka Zaremby Bielawskiego jest jak operacja na samym sobie, „Magazyn Książki” nr 6 [dodatek do „Gazety Wyborczej”].
Wiegant Ewa (2010), Niepokoje literatury. Studia o prozie polskiej XX wieku, Wydawnictwo WBPiCAK, Poznań.
Wiszniowska Monika (2017), Zobaczyć – opisać - zrozumieć. Polskie reportaże literackie o rosyjskim imperium, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice.
Wolny-Zmorzyński Kazimierz (2004), Reportaż, jak go napisać?, Wydawnictwa Szkolne i Peda¬gogiczne, Warszawa. Wolny-Zmorzyński Kazimierz, Kaliszewski Andrzej, Furman Wojciech (2006), Gatunki dziennikarskie. Teoria. Praktyka. Język, Poltext, Warszawa.
Zaremba Bielawski Maciej (2018), Dom z dwiema wieżami, przeł. M. Kalinowski, Wydawnictwo Karakater, Kraków.
Zatora Anna (2017), Saga rodzinna - próba uporządkowania i konceptualizacji gatunku, „Za¬gadnienia Rodzajów Literackich” nr 60, z. 2(122).
Żyrek-Horodyska Edyta (2018), Reportaż biograficzny czy biografia reportażowa? Refleksje genologiczne i analiza przypadku, „Zeszyty Naukowe KUL” nr 4.
Żyrek-Horodyska Edyta (2019), Reportażowa saga rodzinna. Fuzja gatunków i dziennikarska archiwistyka, „Autobiografia. Literatura. Kultura. Media” nr 2.
