Czego (nie) boi się surrealizm? Przerażająca (nad)rzeczywistość twórczych koszmarów surrealistów i surrealistek

Autor

  • Magdalena Piotrowska-Grot Uniwersytet Łódzki, Wydział Filologiczny, Instytut Kultury Współczesnej, Katedra Teorii Literatury

DOI:

https://doi.org/10.26485/ZRL/2025/68.1/20

Słowa kluczowe:

surrealism; horror in art; nightmare in art; neo-surrealism; hyper-reality

Abstrakt

Surrealism brings dreams into literature, turning them into a field of artistic exploration, often revolving around nightmares. Inspired by Freud’s ideas, surrealists viewed dreams as a space of freedom where the rules of reality do not apply. In the Manifesto of Surrealism, André Breton emphasized that in dreams, one experiences true liberation — one can love, kill, fly, die, and resurrect. For surrealists, dreams were not merely a form of artistic expression but also a means of transcending social and cultural boundaries. Artistic experiments conducted by (neo)surrealist artists frequently transgress established moral and aesthetic norms. The ostensibly “innocent” beginnings — such as the recording of dreams, the induction of hallucinations, surrendering to trance states, or evoking visions through the use of intoxicants — gradually evolved into artistic creations that often bordered on the morally and ethically contentious. Gherasim Luca, for instance, envisioned corporeal punishments inflicted upon his antagonists, while Max Ernst and Hans Bellmer produced works depicting female bodies subjected to acts of torture. In contrast to this dominant current, women surrealist artists developed an oppositional practice — within their dreamlike visions, they emancipated their female protagonists from the constraints of patriarchy and the socially imposed roles assigned to them. The demons of dreams, considered natural and primal, merge with waking reality, and recording these experiences was intended not only to shock but also to free both artists and audiences from conventions. Surrealism was not limited to a revolution in art — it sought to break norms and dismantle social structures. This text, analyzing selected works of surrealists, will explore the boundaries of these experiments and whether these “nightmarish” explorations reveal what surrealist artists were truly afraid of.

Liczba pobrań

Brak danych dotyczących pobrań.

Bibliografia

Bogalecki Piotr (2025), Układ i odruch. Bach — Bellmer — Wirpsza, „Konteksty. Polska Sztuka Ludowa” nr 348(1), DOI: 10.36744/k.3604.

Breton André (2009 [1931]), Wolny związek, przeł. J. Jedliński [w:] U. Eco, Szaleństwo katalogowania, przeł. T. Kwiecień, Dom Wydawniczy Rebis, Poznań.

Carrington Leonora (2022), Siódmy koń, przeł. M. Ochab, M. Kłobukowski, Wydawnictwo Filtry, Warszawa.

Carrington Leonora (2023), Trąbka do słuchania, przeł. M. Ochab, Wydawnictwo Literackie, Warszawa.

Chadwick Whitney (2024), Artystki i surrealizm, przeł. A. Arno, Wydawnictwo Smak Słowa, Sopot.

Dali Salvador (2014), Rewolucja paranoiczno-krytyczna, przeł. R. Jarocka-Nowak, A. Nowak, Książnica, Poznań.

Fiałkowska Anna (2018), lalka bellmera, Wydawnictwo Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej i Centrum Animacji Kultury, Poznań.

Franczak Jerzy (2025), Zemsta wyobraźni, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa.

Grądziel-Wójcik Joanna (2020), „Trudne” wiersze. Konstelacje neoawangardy w poezji kobiecej [w:] Stulecie poetek polskich. Przekroje. Tematy. Interpretacje, red. J. Grądziel-Wójcik, A. Kwiatkowska, E. Rajewska, E. Sołtys-Lewandowska, TAiWPN Universitas, Kraków.

Jouffroy Alain (1998), Hans Bellmer, przeł. L. Brogowski, D. Senczyszyn [w:] Gry Lalki. Hans Bellmer. Katowice 1902 — Paryż 1975, wybór i oprac. A. Przywara, A. Szymczyk, Słowo/obraz terytoria, Gdańsk.

Kornhauser Jakub (2015), Całkowita rewolucja. Status przedmiotów w poezji surrealizmu, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków.

Kornhauser Jakub (2022), Niebezpieczne krajobrazy. Surrealizm i po surrealizmie, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków.

Kuczyńska Agnieszka (2023), Teoretyczne konteksty surrealizmu: Rosenstein, Kantor, „Techne” nr 11, DOI: 10.18778/2084-851X.15.09.

Kuta Małgorzata (2022), Roberta Desnosa marzenia senne, „Humanities and Cultural Studies” t. 3, nr 4, DOI: 10.55225/hcs.465.

Janicka Krystyna (1973), Surrealizm, Wydawnictwo Artystyczne i Filmowe, Warszawa.

Luca Gherasim (2020), Kleptoobiekt śpi i inne prozy, przeł. J. Kornhauser, Wydawnictwo Instytutu Mikołowskiego, Mikołów.

Perec Georges (2024), Sen i tekst, przeł. A. Zdrodowski [w:] G. Perec, Urodziłem się, Lokator, Kraków.

Piotrowska-Grot Magdalena (2024), Harde chimery — kilka słów o twórczości surrealistek, „Forum Poetyki” nr 4(38), DOI: 10.14746/fp.2024.38.46449.

Rosenstein Erna (1976), Odejmowanie [w:] E. Rosenstein, Spoza granic mowy, Czytelnik, Warszawa.

Rosenstein Erna (b.r.), Zapisane sny: 23.02.1972, Odejmowanie, Rosenstein.info, www.rosenstein.info/zapisane-sny.html [dostęp: 15.01.2025].

Rudaś-Grodzka Monika (2004), Czasem dobrze być martwym. Na marginesie książki „Wokół gotycyzmów”, „Teksty Drugie” nr 5.

Swoboda Bartosz (2022), „Rojenia międzyanatomiczne” i „anagramy ciała”: Konstanty A. Jeleński i prace Hansa Bellmera, „Przestrzenie Teorii” nr 37, DOI: 10.14746/pt.2022.37.4.

Szymaniak Karolina (2006), Atom nieodłączalny smutku. Na marginesie montaży Debory Vogel [w:] D. Vogel, Akacje kwitną, przeł. K. Szymaniak, Wydawnictwo Austeria, Kraków.

Taborska Agnieszka (2007), Spiskowcy wyobraźni. Surrealizm, Słowo/obraz terytoria, Gdańsk.

Taborska Agnieszka (2011), „Zamknęłam oczy — chcę widzieć”, czyli sztuka Erny Rosenstein, „Dwutygodnik” nr 58, www.dwutygodnik.com/artykul/2288-zamknelam-oczy--chcewidziec-czyli-sztuka-erny-rosenstein.html [dostęp: 15.03.2025].

Taborska Agnieszka (2021), Świat zwariował. Poradnik surrealistyczny jak przeżyć, Wydawnictwo BOSZ, Olszanica.

Vogel Debora (2006), Akacje kwitną, przeł. K. Szymaniak, Wydawnictwo Austeria, Kraków.

Ważyk Adam (1976), Surrealizm. Antologia, Czytelnik, Warszawa.

Wielki słownik języka polskiego (b.r.), https://wsjp.pl [dostęp: 16.03.2025].

Pobrania

Opublikowane

2025-07-04

Jak cytować

Piotrowska-Grot, M. (2025). Czego (nie) boi się surrealizm? Przerażająca (nad)rzeczywistość twórczych koszmarów surrealistów i surrealistek. Zagadnienia Rodzajów Literackich, 68(1). https://doi.org/10.26485/ZRL/2025/68.1/20

Numer

Dział

Temat Numeru — Eseje