Diobły, cierty i czechmóny. obraz diabła w gwarze Śląska Cieszyńskiego
Abstrakt
Celem artykułu jest zaprezentowanie i omówienie leksyki oraz frazematyki gwarowej Śląska Cieszyńskiego związanej z diabłem oraz próba ukazania językowego obrazu diabła na podstawie wybranych frazemów. Praca została podzielona na dwie części. Pierwsza dotyczy leksyki związanej z diabłem. Wymienione zostały w niej nadane mu imiona i nazwy służące do jego opisu wraz z podaniem wszystkich występujących w regionie wariantów, a także wskazaniem etymologii i motywacji w przypadku tych, w których było to możliwe. Druga część koncentruje się na materiale frazematycznym. Na podstawie wyekscerpowanych ze źródeł porównań, przysłów, sentencji i pozostałych połączeń wyrazowych nakreślony został językowy obraz diabła w regionalnej kulturze: jakie cechy (wyglądu i charakteru) są mu przypisywane, czym się zajmuje, czego się boi, w jakiej relacji pozostaje z poszczególnymi elementami otaczającego człowieka świata. Omówione zostały także wyrażenia ekspresywne, w których wezwanie diabła pełniło wyłącznie funkcję intensyfikującą
Bibliografia
Bartmiński Jerzy, 2020, Frazeologia a językowy obraz świata, w: M. Rak, V.M. Mokienko, red., Słowiańska frazeologia gwarowa II, „Biblioteka LingVariów”, t. 28, Księgarnia Akademicka, Kraków, s. 53–62.
Bystroń Jan, 1893, Przyczynek do dialektologii polskiej [uzupełnienie rozprawy „O mowie polskiej w dorzeczu Stonawki i Lucyny w Księstwie Cieszyńskim”], „Prace Filologiczne”, t. IV, s. 280–292.
Chlebda Wojciech, 1991, Elementy frazematyki. Wprowadzenie do frazeologii nadawcy, Wyższa Szkoła Pedagogiczna im. Powstańców Śląskich w Opolu, Opole.
Chlebda Wojciech, 2010, Frazematyka, w: J. Bartmiński, red., Współczesny język polski, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin, s. 335–342.
Cinciała Andrzej, 1885, Przysłowia, przypowieści i ciekawsze zwroty językowe ludu polskiego na Śląsku, w księstwie Cieszyńskiem, nakładem autora, drukiem Henryka Feizingera i Sp., Cieszyn.
Dźwigoł Renata, 2004, Polskie ludowe słownictwo mitologiczne, Wydawnictwo Naukowe Akademii Pedagogicznej, Kraków.
Dźwigoł Renata, 2015, O człowieku w aspekcie fizycznym – na podstawie jednostek frazeologicznych z komponentem „diabeł”, „Problemy Frazeologii Europejskiej”, t. X, s. 111–130.
Dźwigoł Renata, 2016, Ś ciebie mo dioboł pociechę. O charakterze człowieka na podstawie frazeologizmów i paremii z pola leksykalno-semantycznego , w: M. Rak, K. Sikora, red., Słowiańska frazeologia gwarowa, „Biblioteka LingVariów”, t. 23, Księgarnia Akademicka, Kraków, s. 195–208.
Dźwigoł Renata, 2021, Frazeologizm (tam) gdzie diabeł mówi dobranoc w słowniku i w tekstach. Formy zmodyfikowane, w: E. Horyń, E. Młynarczyk, P. Żmigrodzki, red., Język polski – między tradycją a współczesnością, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Pedagogicznego, Kraków, s. 68–85.
Garstka Robert, 2021, Przemiany tradycyjnej obrzędowości dorocznej w wybranych regionach etnograficznych Górnego Śląska i Zagłębia Dąbrowskiego w świetle współczesnych badań terenowych, Katowice (maszynopis).
Golec Józef, 2016, Cosi niemoreśnego, ale wiesiołego, Offsetdruk i Media, Cieszyn.
Greń Zbigniew, 2012, Słownictwo religijne w gwarach Śląska Cieszyńskiego, „Poradnik Językowy”, nr 1, s. 37–53
Krawczyk-Tyrpa Anna 2001, Tabu w dialektach polskich, Wydawnictwo Akademii Bydgoskiej, Bydgoszcz.
Machek Václav, 1971, Etymologický slovnik jazyka českeho, Academia, Praha.
Malinowski Lucjan, 1892, O niektórych wyrazach ludowych polskich. Zapiski porównawcze, Akademia Umiejętności, Kraków.
Przymuszała Lidia, 2013, Słownik frazeologizmów i typowych połączeń wyrazowych w gwarach śląskich, Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego, Opole.
Rak Maciej, 2021, Frazematyka gwarowa świadectwem zmian społeczno-kulturowych. Trzy modele ludowego obrazu świata (na wybranych przykładach), w: E. Horyń, E. Młynarczyk, red., Językowe świadectwo przemian społecznych i kulturowych, „Dialog z Tradycją” IX, Wydawnictwo Collegium Columbinum, Kraków, s. 307–317.
Sikora Kazimierz, 2016, „Komu Pan Bóg rozum odbiera?” – czyli kilka uwag na temat pragmatyki przysłów, w: M. Rak, K. Sikora, red., Słowiańska frazeologia gwarowa, „Biblioteka LingVariów”, t. 23, Księgarnia Akademicka, Kraków, s. 43–52.
Simonides Dorota, 1989, Folklor Górnego Śląska, Wydawnictwo Śląsk, Katowice.
Szymik Jan, 2012, Doroczne zwyczaje i obrzędy na Śląsku Cieszyńskim, Sekcja Ludoznawcza Polskiego Związku Kulturalno-Oświatowego w Republice Czeskiej, Dolnośląski Oddział Stowarzyszenia „Wspólnota Polska” we Wrocławiu, Deltapress, Czeski Cieszyn‒Wrocław.
Trzaskalik Henryk, 1975, Kronika, folklor, topografia Suchej Górnej, Sucha Górna (maszynopis).
