Polskie tłumaczenia "Historii Aleksandra Wielkiego" w ujęciu językoznawczym – stan i perspektywy badań
Abstrakt
W artykule scharakteryzowano stan badań nad polskimi tłumaczeniami Historii Aleksandra – rękopiśmiennym przekładem Leonarda z Bończy z 1510 r. oraz (jako źródłem porównawczym) anonimowym drukiem z 1550 r., stanowiącymi serię translatorską. Rękopis dostarcza przede wszystkim interesującego materiału leksykalnego (w tym zwłaszcza różnorodnych ekwiwalentów synonimicznych zamieszczonych w glosach), który może uzupełniać wiedzę o bogactwie słownikowego zasobu staropolskiego. Nowe perspektywy badawcze otwiera również – ze względu na różnorodne sposoby funkcjonowania łaciny w tekście polskim – warsztat przekładowy średniowiecznego autora. Nie bez znaczenia dla charakterystyki stylistyczno-językowej rękopisu pozostaje szesnastowieczny druk, gdyż może pozwolić na wskazanie stałych i zmiennych elementów językowych w perspektywie diachronicznej
Bibliografia
Bargieł Maria, 1955, Samogłoski nosowe w rękopisach polskich I połowy XVI wieku, „Rozprawy Komisji Językowej ŁTN”, t. 2, s. 159–192.
Bargieł Maria 1969, Cechy dialektyczne polskich zabytków rękopiśmiennych pierwszej połowy XVI wieku, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław.
Bartmiński Jerzy, Niebrzegowska-Bartmińska Stanisława, 2012, Tekstologia, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Bobrowska Aleksandra, 2014, Epizod bragmański „Historii o żywocie i znamienitych sprawach Aleksandra Wielkiego” jako zderzenie dwóch światopoglądów, „Terminus”, t. 16, z. 4, s. 391–410.
Brazgunou Aleksander, 2013, Europejski romans historyczny i rycerski w przekładach białoruskich XV–XVII wieku, „Wschodni Rocznik Humanistyczny”, t. 9, s. 9–30.
Brückner Aleksander, 1899, Z rękopisów petersburskich. Powieści, „Prace Filologiczne”, t. 5, z. 2, s. 354–392.
Gawłowska Wanda, 1990, Polskie przekłady powieści o Aleksandrze Wielkim w XVI wieku, „Studia Źródłoznawcze”, t. XXII–XXIII, s. 143–152.
Klemensiewicz Zenon, 1985, Historia języka polskiego, t. 1, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa.
Krążyńska Zdzisława, Mika Tomasz, 2018, Kazania świętokrzyskie w perspektywie tekstowej i ogólnojęzykowej, Wydawnictwo Rys, Poznań.
Krzyżanowski Julian, 1926, Romans pseudohistoryczny w Polsce XVI wieku, Wydział Nauki Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, Kraków.
Krzyżanowski Julian, 1939, Wstęp, w: Historia o żywocie i znamienitych sprawach Aleksandra Wielkiego (1550), wydał Julian Krzyżanowski, Nakładem Polskiej Akademii Umiejętności, Kraków, s. III–X.
Kuraszkiewicz Władysław, 1951, Oboczność -‘ev- // -‘ov- w dawnej polszczyźnie i dzisiejszych gwarach, Nakładem Wrocławskiego Towarzystwa Naukowego, Wrocław.
Leńczuk Mariusz, 2013, Staropolskie przekazy kanonu Mszy Świętej. Wariantywność leksykalna, Instytut Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk, Warszawa.
Małek Eliza, 1976, Romans staropolski na Rusi. Stan i potrzeby badań, „Slavia Orientalis”, z. 3, s. 311−317.
Michałowska Teresa, 1999, Średniowiecze, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa.
Mika Tomasz, 2013, Genetyczna wielowarstwowość i złożoność tekstów staropolskich a ich badania historycznojęzykowe. Rekonesans, „Biuletyn Polskiego Towarzystwa Językoznawczego”, t. LXVIII, s. 131–146.
Mika Tomasz, Słoboda Agnieszka, 2015, Wyrażenia funkcyjne w średniowiecznej polszczyźnie z perspektywy składniowej. Wybrane problemy badawcze, Wydawnictwo Rys, Poznań.
Moroz-Grzelak Lilla, 2004, Aleksander Wielki a macedońska idea narodowa. Słowiańskie losy postaci antycznej, Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy, Warszawa.
Przegonia-Kryński Mirosław Zbigniew, 1920 (1914), Wstęp, w: Historja Aleksandra w tłumaczeniu Leonarda Bonieckiego z roku 1510, wydał z rękopisu Mirosław Zbigniew Przegonia-Kryński, „Prace Filologiczne”, t. IX, s. 7–22.
Różycka Izabela, 1993, Nazwy własne obcego pochodzenia w „Historii Aleksandra” z 1510 roku, „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Lingusitica”, t. 27, s. 255–264.
Sarnowska-Giefing Irena, 2003, Od onimu do gatunku tekstu. Nazewnictwo w satyrze polskiej do 1820 roku, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Adama Mickiewicza, Poznań.
Stępniewska Alicja, 1990, Latynizmy w polskim przekładzie historii Aleksandra Wielkiego, „Vox Patrum”, t. 10, nr 19, s. 835–848.
Svejkovský František, 1963, Staročeský rytířský epos o Alexandru Velikém, w: F. Svejkovský, Alexandreida, Nakladatelství Československé Akademie Věd, Praha, s. 7–28, https://dl1.cuni.cz/pluginfile.php/1094538/mod_resource/content/1/Alexandreida%20%281963%29.pdf (dostęp: 10.07.2022).
Ślęczka Tomasz, 2003, Aleksander Macedoński w literaturze staropolskiej, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław.
Taszycki Witold, 1947, Przejście chw > f w staropolszczyźnie, „Sprawozdania z Czynności i Posiedzeń PAU”, t. XLVIII, nr 2, s. 40–45.
Zarębski Rafał, 2018, Z problematyki badań nad językiem polskich przekładów „Historii Aleksandra Wielkiego”, „Forum Lingwistyczne”, t. 5, s. 39–51.
Zarębski Rafał, 2020, Nazwy geograficzne w polskich przekładach Nowego Testamentu z XVI i XVII wieku – analiza i słownik, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź.
Zawadzki Roman Maria, 1971, Legenda o Aleksandrze Wielkim w rękopisach polskich XII–XV w., „Biuletyn Biblioteki Jagiellońskiej”, t. XXI, nr 1–2, s. 67–85.
Александрыя, 1962, Выдавэцтва Акадэмии Навук Бэларускаи ССП, Мiнск/
Aleksandryjа, 1962, Vydavėctva Akadėmii Navuk Bėlaruskai SSP, Minsk.
Богданов Богдан, 1991, Животът на цар Александър – един дълговечен сюжет, в: Животът на Александър, цар на македонците, прев. от старогръцки Н. Генова, Библиотека “Хермес”, Coфя, c. 5–13/Bogdanov Bogdan, 1991, Životăt na car Aleksandăr – edin dălgovečen sjužet, v: Životăt na Aleksandăr, car na makedoncite, prev. ot starogrăcki N. Genova, Biblioteka „Chermes”, Sofija, s. 5–13.
Веселовский Александр Николаевич, 1888, Из истории романа и повести. Материалы и исследования, „Сборник Отделения русского языка и словесности Академии наук”, XLIV, т. 3, c. 307–350/Veselovskij Aleksandr Nikolaevič, 1888, Iz istorii romana i povesti. Materialy i issledovanija, „Sbornik Otdelenija russkogo jazyka i slovesnosti Akademii nauk”, XLIV, t. 3, s. 307–350.
Возняк Михайло, 1922, Старе українське письменство, Накладом Українського Педагогігічного Товариства, Львів/Voznjаk Mychajlo, 1922, Stare ukrajinsʹke pysʹmenstvo, Nakladom Ukrajinsʹkoho Pedahohihičnoho Tovarystva, Lʹviv.
Истрин Василий Михайлович, 1893, Александрия русских хронографов (Исследование и текст): научно-популярное издание, Москва Унив. тип.,
Москва/Istrin Vasilij Michajlovič, 1893, Aleksandrija russkich chronografov (Issledovanie i tekst): naučno-populjarnoe izdanie, Moskva Univ. tip., Moskva.
Маринковић Рaдмила, 1969, Српска Акександрида. Историја основног текста, Средњевековни роман о Александру Великом, Филолошки факултет Београдског унив., Београд/Marinković Radmila, 1969, Srpska Akeksandrida. Istorija osnovnog teksta, Srednjevekovni roman o Aleksandru Velikom, Filološki fakultet Beogradskog univ., Beograd.
Попов Андрей Николаевич, 1869, Обзор хронографов русской редакции, вып. 2, тип. А.И. Мамонтова и К°, Москва/Popov Andrej Nikolaevič, 1869, Obzor chronografov russkoj redakcii, vyp. 2, Тip. A.I. Mamontova i K°, Moskva.
Франко Іван, 1900, Карпато-руське письменство XVII–XVIII вв., З друк. Наук. Т-ва імені Шевченка, Львів/Franko Ivan, 1900, Karpato-rusʹke pysʹmenstvo XVII–XVIII vv., Z druk. Nauk. T-va imeni Ševčenka, Lʹviv.
