Przydatność "Słownictwa ludowego…" Karola Dejny do badań nad leksyką z zakresu budownictwa
DOI:
https://doi.org/10.26485/RKJ/2025/73/29Słowa kluczowe:
leksykografia gwarowa, pogranicze dialektalne, słownictwo ludowe, Karol DejnaAbstrakt
W artykule zostało podjęte zagadnienie przydatności zbioru leksykograficznego Karola Dejny pt. Słownictwo ludowe z terenu byłych województw kieleckiego i łódzkiego (1974–1985) do badań nad leksyką z zakresu budownictwa. Zalety słownika to: bogactwo ilościowe i jakościowe leksyki (opracowanie zawiera ok. 600 wyrazów z zakresu budownictwa, tworzących wielopiętrowe pole tematyczne), znaczny zasób synonimów i polisemów oraz rozbudowany system odsyłaczy między hasłami. Podstawowymi mankamentami z perspektywy badacza leksyki są: system definicji zawartych w Słownictwie ludowym… (liczne definicje sygnowane skrótem ‘ts.’, odsyłające do znaczeń ogólnopolskich, definicje synonimiczne oraz niekiedy zbyt ogólne definicje realnoznaczeniowe), niedostatki dokumentacji tekstowej poświadczającej użycie wyrazów, a ponadto pewne niekonsekwencje w opracowywaniu ciągów synonimicznych.
Bibliografia
Basara Jan, 1964–1965, Terminologia budownictwa wiejskiego w dialektach polskich, cz. 1–2, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, Wrocław.
Batko-Tokarz Barbara, 2012, Klasyfikacja haseł słownikowych do pola tematycznego „płeć”, „Język Polski”, z. 3, s. 184–193.
Batko-Tokarz Barbara, 2019, Tematyczny podział słownictwa współczesnego języka polskiego. Teoria, praktyka, leksykografia, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków.
Bernert Karl, Cieslak Jürgen, Matthes Arnd, Mirtschin Hans, Palm Peter, Rdzawska-Augustin Elżbieta, Richter Kerstin, Schurig Christian, Trocka-Leszczyńska Elżbieta, Vojtíšek Břetislav, Wölke Sonja, 2016, Bildwörterbuch der Umgebindebauweise der Oberlausitz und der angrenzenden tschechischen und polnischen Gebiete, Sächsischer Verein für Volksbauweise, Weifa.
Biernacka Maria, Kopczyńska-Jaworska Bronisława, Kutrzeba-Pojnarowa Anna, Paprocka Wanda, red., 1976, Etnografia Polski. Przemiany kultury ludowej, t. 1, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk.
Buttler Danuta, 1967, Koncepcje pola znaczeniowego, „Przegląd Humanistyczny”, t. 11, nr 2, s. 41–59.
Cherniak Viktoriia, 2019, Dom i zabudowania gospodarskie w polskiej gwarze wsi Wójtowce na Podolu, „Rozprawy Komisji Językowej ŁTN”, t. 67, s. 19–36.
Cygal-Krupa Zofia, 1990, Podstawowe słownictwo tematyczne języka polskiego (na wybranych przykładach), Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków.
Cygan Stanisław, 2007, Sposoby kwalifikowania wyrazów przez użytkowników gwary (na przykładzie zbioru leksyki Karola Dejny Słownictwo ludowe z terenu byłych województw kieleckiego i łódzkiego), w: S. Cygan, red., W kręgu dialektów i folkloru. Prace ofiarowane Doktor Teresie Gołębiowskiej, Docent Wandzie Pomianowskiej i Docent Zofii Stamirowskiej, Kieleckie Towarzystwo Naukowe, Kielce, s. 121–127
Cygan Stanisław, 2012, Kielecczyzna w badaniach dialektologicznych Profesora Karola Dejny, „Rozprawy Komisji Językowej ŁTN”, t. 58, s. 27–40.
Czerwiński Tomasz, 2006, Budownictwo ludowe w Polsce, Wydawnictwo Muza, Warszawa.
Dejna Karol, 1962–1968, Atlas gwarowy województwa kieleckiego, z. 1–6, Łódzkie Towarzystwo Naukowe, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Łódź.
Dejna Karol, 1974–1985, Słownictwo ludowe z terenu byłych województw kieleckiego i łódzkiego, „Rozprawy Komisji Językowej ŁTN”, t. 20–31.
Gala-Milczarek Beata, 2013, Czynnościowy charakter derywatów rzeczownikowych w gwarach północnomałopolskich i przyległych. Studium morfologiczno-leksykalne, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź.
Gala Sławomir, 2010, Przydatność Słownictwa ludowego… Karola Dejny w pracach nad słowotwórstwem gwarowym, „Studia Dialektologiczne”, nr 4, s. 145–149.
Gładyszowa Maria, 1976, Budownictwo, w: M. Biernacka, B. Kopczyńska-Jaworska, A. Kutrzeba-Pojnarowa, W. Paprocka, red., Etnografia Polski. Przemiany kultury ludowej, t. 1, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk, s. 279–327.
Grabka Barbara, 2007, Słownictwo religijne w zbiorze Słownictwo ludowe z terenu byłych województw kieleckiego i łódzkiego Karola Dejny, w: S. Cygan, red., W kręgu dialektów i folkloru. Prace ofiarowane Doktor Teresie Gołębiowskiej, Docent Wandzie Pomianowskiej i Docent Zofii Stamirowskiej, Kieleckie Towarzystwo Naukowe, Kielce, s. 121–127.
Jaros Irena, 2016, Przydatność Słownictwa ludowego z terenu byłych województw kieleckiego i łódzkiego Karola Dejny do badań dynamiki zmian w gwarach, w: D.K. Rembiszewska, red., Słowiańskie słowniki gwarowe – tradycja i nowatorstwo, seria „Dialektologia słowiańska”, Instytut Slawistyki PAN, Łomżyńskie Towarzystwo Naukowe im. Wagów, Warszawa – Łomża, s. 95–104.
Karaś Halina, 2011, Polska leksykografia gwarowa, Uniwersytet Warszawski, Warszawa.
Karolak Stanisław, 1993, Pole semantyczne (znaczeniowe), w: K. Polański, red., Encyklopedia językoznawstwa ogólnego, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław – Warszawa – Kraków, s. 444–445.
Kąś Józef, 2003a, Słownik gwary orawskiej, Wydawnictwo Księgarnia Akademicka, Kraków.
Kąś Józef, 2003b, Synonimia w gwarze i w słowniku gwarowym, w: U. Sokólska, P. Wróblewski, red., Słowa jak mosty nad wiekami, Uniwersytet w Białymstoku, Białystok, s. 199–213.
Kąś Józef, 2015–2019, Ilustrowany leksykon gwary i kultury podhalańskiej, t. 1–12, Bukowińskie Centrum Kultury „Dom Ludowy”, Małopolskie Centrum Kultury „Sokół”, Bukowina Tatrzańska – Nowy Sącz.
Lindert Bronisława, 1978, Nazwy zabudowań mieszkalnych w językach słowiańskich pochodzące z epoki prasłowiańskiej, „Z Polskich Studiów Slawistycznych”, seria V, s. 81–94.
Miodunka Władysław, 1980, Teoria pól językowych. Społeczne i indywidualne ich uwarunkowania, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa – Kraków.
Osowski Błażej, 2019, Wariantywność leksykalno-semantyczna języka wielkopolskich inwentarzy z drugiej połowy XVIII wieku. Studia z dialektologii historycznej, Wydawnictwo Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, Poznań.
Osowski Błażej, red., 2024, Prace gospodarza i zajęcia pozadomowe. Słownik języka i kultury mieszkańców okolic Konina, Wydawnictwo Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, Poznań.
Pelcowa Halina, 2012, Słownik gwar Lubelszczyzny, t. I: Rolnictwo – Narzędzia rolnicze. Prace polowe. Zbiór i obróbka zbóż; 2014, Słownik gwar Lubelszczyzny, t. II: Rolnictwo – Transport wiejski. Rośliny okopowe i paszowe. Gleby i rodzaje pól. Uprawa lnu i konopi. Zbiór siana; 2015, Słownik gwar Lubelszczyzny, t. III: Świat zwierząt; 2016, Słownik gwar Lubelszczyzny, t. IV: Sad i ogród warzywny. Budownictwo i przestrzeń podwórza; 2017, Słownik gwar Lubelszczyzny, t. V: Świat roślin; 2019, Słownik gwar Lubelszczyzny, t. VI: Pokarmy; 2020, Słownik gwar Lubelszczyzny, t. VII: Odzież i obuwie. Przędzenie lnu i tkanie płótna; 2020, Słownik gwar Lubelszczyzny, t. VIII: Człowiek i rodzina. Higiena i choroby. Meble, sprzęty i prace domowe, (współautorzy: Ilona Gumowska-Grochot, Blanka Skórska); 2021, Słownik gwar Lubelszczyzny, t. IX: Przestrzeń wsi. Ukształtowanie powierzchni. Życie społeczne i zawodowe; 2022, Słownik gwar Lubelszczyzny, t. X: Obrzędowość i obyczajowość ludowa; 2022, Słownik gwar Lubelszczyzny, t. XI: Meteorologia i astronomia. Czas. Kolory; 2023, Słownik gwar Lubelszczyzny, t. XII: Czynności – Miary – Uczucia – Cechy i właściwości – Inne. Teksty gwarowe. Indeks haseł, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin.
Pelcowa Halina, 2021, Hasło w słowniku gwarowym – problem metodologiczny współczesnej dialektologii, „Gwary Dziś”, t. 14, s. 277–288.
Pelcowa Halina, 2023, Dziedzictwo leksykalne wyznacznikiem tożsamości regionu lubelskiego, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin.
Pisarek Walery, 1967, Pojęcie pola wyrazowego i jego użyteczność w badaniach stylistycznych, „Pamiętnik Literacki”, R. 58, z. 1–2, s. 493–516.
Pokropek Marian, Pokropek Wojciech, 1995, Tradycyjne budownictwo drzewne w Polsce, t. 1: Budownictwo ludowe. Chałupy i ich regionalne zróżnicowanie, Wydawnictwo NERITO, Warszawa.
Rembiszewska Dorota K., 2005, Słownictwo tematyczne w dwudziestowiecznych opracowaniach leksykograficznych, „Poradnik Językowy”, z. 8, s. 37–51.
Siatkowski Janusz, 1958, Słownictwo Warmii i Mazur: budownictwo i obróbka drewna, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, Wrocław.
Sicińska Katarzyna, 2020a, Leksyka z zakresu budownictwa w zbiorze Słownictwo ludowe z terenu byłych województw kieleckiego i łódzkiego Karola Dejny, „Діалектологічні студії”, 13, Збірник памʹяті Наталі Хобзей, Національна Академія Наук України, Інститут українознавства ім. І. Крипʹякевича, Львів, c. 282–309. / „Dialektologìčnì studìï, 13, Zbìrnik pamʹâtì Natalì Hobzej, Nacìonalʹna Akademìâ Nauk Ukraïni, Ìnstitut ukraïnoznavstva ìm. Ì. Kripʹâkeviča, Lʹvìv, https://docs.google.com/viewerng/viewer?url=https://www.inst-ukr.lviv.ua/download.php?downloadid=750 (dostęp: 4.03.2025).
Sicińska Katarzyna, 2020b, Nazwy obiektów architektonicznych w obrębie zagrody wiejskiej w gwarach pogranicza małopolsko-wielkopolsko-mazowieckiego, w: I. Bogoczová, red., Area Slavica 3: Jazyk na hranici – hranice v jazyku, Ostravská univerzita, Filozofická fakulta, Ostrava, s. 129–139.
Szczaus Agnieszka, 2016, Propozycje terminologiczne z zakresu architektury i budownictwa w Budowie kościołów Piotra Aignera (1825), „Studia Językoznawcze. Synchroniczne i Diachroniczne Aspekty Badań Polszczyzny”, t. 15, s. 227–240.
Tłoczek Ignacy, 1958, Chałupy polskie, Wydawnictwo Arkady, Warszawa.
Tokarski Ryszard, 1983, Teorie pól znaczeniowych a analiza semowa, „Język Polski”, R. LXIII, z. 3, s. 179–188.
Tokarski Ryszard, 1984, Struktura pola znaczeniowego (studium językoznawcze), Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa.
Wyrwas Katarzyna, 2020, Zapożyczenia w staro- i średniopolskim słownictwie budowlanym, w: E. Szkudlarek-Śmiechowicz, A. Wierzbicka, E. Olejniczak, red., Słowo: struktura – znaczenie – kontekst, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź, s. 247–250.
Wyrwas Katarzyna, 2022, Najstarsze słownictwo budowlane w polszczyźnie (zarys problematyki), „Świat i Słowo”, nr 39/2, s. 249–267.
Zagłoba Katarzyna, 2021, Klasyfikacja słownictwa z zakresu pola WYPOSAŻENIE I WYSTRÓJ WNĘTRZ, „Gwary Dziś”, t. 14, s. 209–218.
