Disneyfikacja literatury young adult: powieściowe retellingi baśni z perspektywy postfeministycznej
DOI:
https://doi.org/10.26485/ZRL/2025/68.2/2Słowa kluczowe:
Disneyfication; fairy tale; postfeminism; retelling; young adult literatureAbstrakt
This article examines the phenomenon of Disneyfication in young adult (YA) literature that offers retellings of fairy tales popular within the Western cultural canon. The author questions the actual novelty of these narratives, arguing that many of the analyzed texts, despite claims of feminist reinterpretation, remain thematically and structurally entrenched in familiar patriarchal patterns. The discussion draws on postfeminist discourse as manifested in Walt Disney Studios’ live-action adaptations of classic fairy tales — both literary (e.g., by Mme de Beaumont, Perrault, Andersen) and animated (produced earlier by Disney itself) — and identifies its key features. The article begins by clarifying the concepts of postfeminism and Disneyfication (as distinct from Disneyization) in the context of popular culture and YA. It then turns to YA fairy-tale retellings originally published in English after the year 2000, when the global YA market began to experience a marked influx of such texts. The selected novels are treated as part of Western popular culture and analyzed accordingly.
Liczba pobrań
Bibliografia
Adamus Magdalena (2023), Młodzi dorośli trzęsą rynkiem wydawniczym. Przyglądamy się literaturze young adult, „Krytyka Polityczna”, 18 lutego, [https://krytykapolityczna.pl/kultura/czytaj-dalej/magdalena-adamus-mlodzi-dorosli-young-adult-literatura-rynekwydawniczy](https://krytykapolityczna.pl/kultura/czytaj-dalej/magdalena-adamus-mlodzi-dorosli-young-adult-literatura-rynekwydawniczy) [dostęp: 10.07.2025].
Adriaens Fien, Van Bauwel Sophie (2014), “Sex and the city”: a postfeminist point of view? Or how popular culture functions as a channel for feminist discourses, „Journal of Popular Culture” nr 47(1).
Aliosman Nura, Müstecaplioğlu Mehmet Ali (2024), Disneyfication as a Stereotype Creation Problem in Mainstream Classical Fairy Tale Illustration, „International Journal of Art Design and Education” nr 5(2), DOI: 10.5281/zenodo.14149236.
Anagnostopulu Anna (2023), Nastolatki piszą książki, które zarabiają miliony. To je czytają twoje dzieci, „Business Insider”, 19 lutego, [https://businessinsider.com.pl/biznes/nastolatki-piszaksiazki-ktore-zarabiaja-miliony-to-je-czytaja-twoje-dzieci/qr10x27](https://businessinsider.com.pl/biznes/nastolatki-piszaksiazki-ktore-zarabiaja-miliony-to-je-czytaja-twoje-dzieci/qr10x27) [dostęp: 10.07.2025].
Bacchilega Cristina (1997), Postmodern Fairy Tales: Gender and Narrative Strategies, University of Pennsylvania Press, Filadelfia.
Bacchilega Cristina (2013), Fairy Tales Transformed? Twenty-First Century Adaptations and the Politics of Wonder, Wayne State University Press, Detroit.
Bacchilega Cristina (2017), Where Can Wonder Take Us?, „Journal of the Fantastic in the Arts” t. 28, nr 1(98).
Bălinişteanu Cătălina (2014), The Disneyfication of Children’s Literature, „Interstudia (Revista Centrului Interdisciplinar de Studiu al Formelor Discursive Contemporane Interstud)” nr 15.
Bayron Kalynn (2022), Cinderella Is Dead, przeł. Z. Kościuk, Moondrive, Kraków.
Blaxill Gina (2022), Żeby cię lepiej widzieć, przeł. B. Górecka, Słowne, Warszawa.
Bryman Alan (2004), The Disneyization of Society, SAGE Publications, Londyn.
Butler Jess (2013), For White Girls Only?: Postfeminism and the Politics of Inclusion, „Feminist Formations” nr 25(1), DOI: 10.1353/ff.2013.0009.
Cellier Melanie (2016), The Princess Fugitive, Luminant Publications, Glen Osmond.
Chamberlain Prudence (2017), The Feminist Fourth Wave: Affective Temporality, Palgrave Macmillan, Cham.
Chibner Daria (2025a), Jak young adult niszczy literaturę. Książki dla młodzieży pełne bylejakości, „Plus Minus”, 2 maja, [www.rp.pl/plus-minus/art42218421-jak-young-adult-niszczyliterature-ksiazki-dla-mlodziezy-pelne-bylejakosci](http://www.rp.pl/plus-minus/art42218421-jak-young-adult-niszczyliterature-ksiazki-dla-mlodziezy-pelne-bylejakosci) [dostęp: 10.07.2025].
Chibner Daria (2025b), Young adult jest nie do obrony. Dalej będzie niszczyć literaturę, „Plus Minus”, 16 maja, [www.rp.pl/plus-minus/art42289071-young-adult-jest-nie-do-obronydalej-bedzie-niszczyc-literature](http://www.rp.pl/plus-minus/art42289071-young-adult-jest-nie-do-obronydalej-bedzie-niszczyc-literature) [dostęp: 10.07.2025].
Christo Aleksandra (2022), Pieśń syreny, przeł. Z. Kościuk, Wydawnictwo Young, Białystok.
Cielemęcka Olga (2014), Czas feminizmu [w:] Konteksty feministyczne. Gender w życiu społecznym i kulturze, red. P. Chudzicka-Dudzik, E. Durys, Wydział Studiów Międzynarodowych i Politologicznych UŁ, Łódź.
Cornwell Betsy (2015), Mechanica, Clarion Books, Boston.
Coste Jill (2020), New Heroines in Old Skins: Fairy Tale Revisions in Young Adult Dystopian Literature [w:] Beyond the Blockbusters: Themes and Trends in Contemporary Young Adult Fiction, red. R. Fitzsimmons, C. Alane Wilson, University Press of Mississippi, Jackson.
Craig Erin A. (2020), Dom soli i łez, przeł. J. Lipińska, Feeria Stories, Łódź.
Craven Allison (2017), Fairy Tale Interrupted: Feminism, Masculinity, Wonder Cinema, Peter Lang, Nowy Jork.
Cykorz Klara (2022), Mili młodzi ludzie, „Dwutygodnik.com” nr 349, [www.dwutygodnik.com/artykul/10458-mili-mlodzi-ludzie.html](http://www.dwutygodnik.com/artykul/10458-mili-mlodzi-ludzie.html) [dostęp: 10.07.2025].
Dosekun Simidele (2015), For Western Girls Only?, „Feminist Media Studies” nr 15(6), DOI: 10.1080/14680777.2015.1062991.
Duggan Anne E. (2023), The Lost Princess: Women Writers and the History of Classic Fairy Tales, Reaktion Books, Londyn.
Elliott Kate (2016), Writing Women Characters Into Epic Fantasy Without Quotas, „Reactor”, 23 marca, [www.tor.com/2016/03/23/writing-women-characters-into-epic-fantasy-without-quotas](http://www.tor.com/2016/03/23/writing-women-characters-into-epic-fantasy-without-quotas) [dostęp: 10.07.2025].
Fischer William (2023), This One Major Disservice “Maleficent” Does to “Sleeping Beauty” Still Stings, „Collider”, 15 kwietnia, [https://collider.com/why-maleficent-isnt-feminist-sleeping-beauty](https://collider.com/why-maleficent-isnt-feminist-sleeping-beauty) [dostęp: 10.07.2025].
Flanagan Victoria (2014), Technology and Identity in Young Adult Fiction: The Posthuman Subject, Palgrave Macmillan, Basingstoke.
Gill Rosalind (2017), The Affective, Cultural and Psychic Life of Postfeminism: A Postfeminist Sensibility 10 Years On, „European Journal of Cultural Studies” nr 20(6), DOI: 10.1177/1367549417733003.
Giroux Henry A. (1996), Animating youth: the disneyfication of children’s culture [w:] H.A. Giroux, Fugitive Cultures: Race, Violence, and Youth, Routledge, Nowy Jork, DOI: 10.4324/9780203699447.
Goldman Melanie (2023), The Rise of Fairytale Retellings in Publishing, „Publishing Research Quarterly” nr 39, DOI: 10.1007/s12109-023-09949-x.
Graff Agnieszka (2021), Świat bez kobiet. Płeć w polskim życiu publicznym, Marginesy, Warszawa.
Henry Christina (2024), Dziewczyna w Czerwieni, przeł. L. Haliński, Vesper, Czerwonak.
Herman Anouk (2024a), Polska literatura young adult z reprezentacją LGBTQ+ w kontekście neoliberalnej asymilacji podmiotów queerowych, „Przegląd Kulturoznawczy” nr 1(59), DOI: 10.4467/20843860PK.24.009.20075.
Herman Anouk (2024b), Literatura young adult? Odrzućcie dorosłe oczekiwania, „Tygodnik Powszechny” nr 24, [www.tygodnikpowszechny.pl/literatura-young-adult-odrzuccie-dorosleoczekiwania-187284](http://www.tygodnikpowszechny.pl/literatura-young-adult-odrzuccie-dorosleoczekiwania-187284) [dostęp: 10.07.2025].
hooks bell (2000), Feminism Is for Everybody: Passionate Politics, South End Press, Cambridge.
Hundertmark Svea (2021), ‘Both Hero and Villain’ — Rewriting the Tale, Revising the Villain, and Retelling Gender in Disney’s Maleficent (2014), „Limina” t. 26.2.
James Emily St. (2015), The Baffling Anti-feminist Politics of Disney’s New Cinderella, „Vox”, 14 marca, [www.vox.com/2015/3/14/8213087/cinderella-review-disney-remake](http://www.vox.com/2015/3/14/8213087/cinderella-review-disney-remake) [dostęp: 10.07.2025].
Joosen Vanessa (2011), Critical and Creative Perspectives on Fairy Tales: An Intertextual Dialogue Between Fairy-Tale Scholarship and Postmodern Retellings, Wayne State University Press, Detroit.
Kemmerer Brigid (2020), A Curse So Dark and Lonely, przeł. D. Maculewicz, Wydawnictwo NieZwykłe, Oświęcim.
Kimball Melanie A. (2017), Folk and Fairy Tales and Popular Media: Strong Females, Rehabilitated Witches, and Villains we Love to Hate [w:] Engaging Teens with Story: How to Inspire and Educate Youth with Storytelling, red. J.M. Del Negro, M. A. Kimball, Libraries Unlimited, Santa Barbara.
Kinser Amber E. (2004), Negotiating Spaces for/through Third-Wave Feminism, „NWSA Journal” nr 16(3).
Kostecka Weronika (2022), Postfeminizm jako perspektywa rozważań nad kulturą popularną — propozycja metody badań literackiej fantastyki dla młodych dorosłych, „Filoteknos” nr 12.
Little Elisabeth (2023), Excusing coercive control in popular young adult fantasy texts, „Papers: Explorations into Children’s Literature” nr 27(1), DOI: 10.21153/pecl2023vol-27no1art1630.
Lo Malinda (2009), Ash, Little Brown, Nowy Jork.
Maas Sarah J. (2017), Dwór cierni i róż, przeł. J. Radzimiński, Uroboros, Warszawa.
Marciniak Sylwia (2021), Zmiany i perspektywy rozwoju polskiego rynku literatury dla młodzieży, „Toruńskie Studia Bibliologiczne” nr 2.
Marriott Zoë (2013), Królestwo łabędzi, przeł. M. Walendowska, Egmont Polska, Warszawa.
McRobbie Angela (2007), Post-Feminism and Popular Culture: Bridget Jones and the New Gender Regime [w:] Interrogating Postfeminism: Gender and the Politics Of Popular Culture, red. D. Negra, Y. Tasker, Duke University Press, Durkham.
Meyer Marissa (2017), Cinder, przeł. M. Grajcar, Papierowy Księżyc, Słupsk.
Meyer Marissa (2018), Scarlet, przeł. M. Grajcar, Papierowy Księżyc, Słupsk.
Meyer Marissa (2019), Cress, przeł. M. Grajcar, Papierowy Księżyc, Słupsk.
Meyer Marissa (2020), Winter, przeł. E. Zarembska, Papierowy Księżyc, Słupsk.
Mik Jadwiga (2024), „Całkiem szybka ewolucja”. Wstęp do analizy okołopandemicznych przemian społecznych obiegów literatury młodzieżowej w Polsce, „Dzieciństwo. Literatura i Kultura” nr 6(1), DOI: 10.32798/dlk.1343.
Milliot Jim, Stewart Sophia (2025), Print Book Sales Slipped in First Half of 2025, “Publishers Weekly”, 7 lipca, [www.publishersweekly.com/pw/by-topic/industry-news/financial-reporting/article/98147-print-book-sales-slipped-in-first-half-of-2025.html?utm_source-=chatgpt.com](http://www.publishersweekly.com/pw/by-topic/industry-news/financial-reporting/article/98147-print-book-sales-slipped-in-first-half-of-2025.html?utm_source-=chatgpt.com) [dostęp: 10.07.2025].
Montz Amy L. (2014), Rebels in Dresses: Distractions of Competitive Girlhood in Young Adult Dystopian Fiction [w:] Female Rebellion in Young Adult Dystopian Fiction, red. S.K. Day, M.A. Green-Barteet, A.L. Montz, Ashgate Publishing, Farnham.
Munford Rebecca, Waters Melanie (2014), Feminism and Popular Culture: Investigating the Postfeminist Mystique, I.B. Tauris, Londyn–Nowy Jork.
Munro Ealasaid (2013), Feminism: A fourth wave?, „Political Insight” nr 4(2), DOI: 10.1111/2041-9066.12021.
Nilson Maria (2021), Fairy Tales Transformed: Analyzing a New Wave of Feminist Retellings of Fairy Tales [w:] The Enduring Fantastic: Essays on Imagination and Western Culture, red. A. Höglund, C. Trenter, McFarland, Jefferson.
Novik Naomi (2019), Moc srebra, przeł. Z.A. Królicki, Rebis, Poznań.
Pershing Linda, Gablehouse Lisa (2010), Disney’s Enchanted: Patriarchal Backlash and Nostalgia in a Fairy Tale Film [w:] Fairy Tale Films Visions of Ambiguity, red. P. Greenhill, S. Matrix, J. Zipes, Utah State University Press, Logan.
Pocheć Klaudia (2024), Charakterystyka polskiej literatury dla młodzieży początku XXI wieku. Przykład „Fanfika” Natalii Osińskiej, „Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis: Studia de Cultura” nr 16(4), DOI: 10.24917/20837275.16.4.8.
Reynolds Kendra (2020), The Feminist Architecture of Postmodern Anti-Tales: Space, Time and Bodies, Routledge, Nowy Jork.
Ritzer George (2009), Makdonaldyzacja społeczeństwa, przeł. L. Stawowy, Muza, Warszawa.
Rogowicz Kamila (2017), Literatura dla młodzieży — między popularnością a dydaktyzmem, „Z Teorii i Praktyki Dydaktycznej Języka Polskiego” t. 26.
Rogowicz Kamila (2018), BookTube. Młodzi dorośli o książkach i literaturze, „Z Teorii i Praktyki Dydaktycznej Języka Polskiego” t. 27.
Rowe Rebecca (2022), Disney Does Disney: Re-Releasing, Remaking, and Retelling Animated Films for a New Generation, „Journal of Popular Film and Television” nr 50(3), DOI: 10.1080/01956051.2022.2094868.
Rusek Agata (2024), Moje dziecko czyta nie tylko lektury. A czy wiesz, co w nich jest?, Onet.pl, 28 czerwca, [www.onet.pl/informacje/deonpl/moje-dziecko-czyta-nie-tylko-lektury-a-czy-wiesz-co-w-nich-jest/gbsmsc3,30bc1058](http://www.onet.pl/informacje/deonpl/moje-dziecko-czyta-nie-tylko-lektury-a-czy-wiesz-co-w-nich-jest/gbsmsc3,30bc1058) [dostęp: 10.07.2025].
Sabak Kinga (2023), Co robi dzisiejsza młodzież? Czyta, „Newsweek”, 9 lipca, [www.newsweek.pl/kultura/rodzina-monet-i-nie-tylko-ksiazki-dla-mlodziezy-czytaja-sie-w-polsce-swietnie/6p7ex58](http://www.newsweek.pl/kultura/rodzina-monet-i-nie-tylko-ksiazki-dla-mlodziezy-czytaja-sie-w-polsce-swietnie/6p7ex58) [dostęp: 10.07.2025].
Schanoes Veronica L. (2014), Fairy Tales, Myth, and Psychoanalytic Theory: Feminism and Retelling the Tale, Ashgate, Farnham.
Seelinger Trites Roberta (2018), Twenty-First-Century Feminisms in Children’s and Adolescent Literature, University Press of Mississippi, Jackson.
Skowera Maciej (2016), Postmodernistyczny retelling baśni — garść uwag terminologicznych, „Creatio Fantastica” nr 2(53).
Sneed Tierney (2014), “Maleficent”, “Sleeping Beauty” and Rethinking Fairy Tale Rape, U.S. News, 30 maja, [www.usnews.com/news/articles/2014/05/30/maleficent-sleeping-beauty-and-rethinking-fairy-tale-rape](http://www.usnews.com/news/articles/2014/05/30/maleficent-sleeping-beauty-and-rethinking-fairy-tale-rape) [dostęp: 10.07.2025].
Snowden Kim (2010), Fairy Tale Film in the Classroom: Feminist Cultural Pedagogy, Angela Carter, and Neil Jordan’s “The Company of Wolves” [w:] Fairy Tale Films Visions of Ambiguity, red. P. Greenhill, S. Matrix, J. Zipes, Utah State University Press, Logan.
Sobolewska Justyna (2024), Kocyk, eskapizm, romantasy i grzyby. Czyli co się teraz czyta i co jest „hot” na rynku książki, „Polityka”, 11 maja, [www.polityka.pl/tygodnikpolityka/kultura/2254931,1,kocyk-eskapizm-romantasy-i-grzyby-czyli-co-sie-teraz-czyta-i-co-jest-hot-na-rynku-ksiazki.read](http://www.polityka.pl/tygodnikpolityka/kultura/2254931,1,kocyk-eskapizm-romantasy-i-grzyby-czyli-co-sie-teraz-czyta-i-co-jest-hot-na-rynku-ksiazki.read) [dostęp: 10.07.2025].
Stano Sylwia, Szyszkowska Ewelina (2025), Czy autorki Young Adult naprawdę niszczą literaturę?, „Plus Minus”, 9 maja, [www.rp.pl/plus-minus/art42249081-czy-autorki-youngadult-naprawde-niszcza-literature](http://www.rp.pl/plus-minus/art42249081-czy-autorki-youngadult-naprawde-niszcza-literature) [dostęp: 10.07.2025].
Steinhoff Heineke (2017), Re-inventing the Disney Fairy Tale in “Frozen” [w:] Heroes, Heroines and Everything in Between: Challenging Gender and Sexuality Stereotypes in Children’s Entertainment Media, red. C.D. Reinhard, C.J. Olson, Lexington Books, Lanham.
Stover Cassandra (2013), Damsels and Heroines: The Conundrum of the Post-Feminist Disney Princess, „LUX: A Journal of Transdisciplinary Writing and Research from Claremont Graduate University” t. 2, nr 1.
Strong Emily Anne (2023), Poor Unfortunate Souls: False Feminism and Criticism of Disney’s “Little Mermaid”, Salon, 29 maja, [www.salon.com/2023/05/29/little-meraid-false-feminism-consent-coersion](http://www.salon.com/2023/05/29/little-meraid-false-feminism-consent-coersion) [dostęp: 10.07.2025].
Turner Kay, Greenhill Pauline (2012), Transgressive Tales: Queering the Grimms, Wayne State University Press, Detroit.
Van den Bossche Sara (2022), Walking the Line: A Feminist Reading of Gendered Orientations and Voice in Disney’s “Aladdin” Films (1992/2019) [w:] On Disney: Deconstructing Images, Tropes and Narratives, red. U. Dettmar, I. Tomkowiak, J.B. Metzler, Berlin.
Walter Heather (2021), Malice, Del Rey, Nowy Jork.
Walter Heather (2022), Misrule, Del Rey, Nowy Jork.
Wilde Sarah (2014), Advertising in Repackaging the Disney Princess: A Post-feminist Reading of Modern Day Fairy Tales, „Journal of Promotional Communications” nr 2(1).
Williams Christy (2010), The Shoe Still Fits: Ever After and the Pursuit of a Feminist Cinderella [w:] Fairy Tale Films Visions of Ambiguity, red. P. Greenhill, S. Matrix, J. Zipes, Utah State University Press, Logan.
Williams Zoe (2017), Beauty and the Beast: feminist or fraud?, „The Guardian”, 19 marca, [www.theguardian.com/film/2017/mar/19/beauty-and-the-beast-feminist-or-fraud](http://www.theguardian.com/film/2017/mar/19/beauty-and-the-beast-feminist-or-fraud) [dostęp: 10.07.2025].
Workman RaShelle (2012), Blood and Snow, Polished Pen Press, Bountiful, UT.
Zielińska-Dao Quy Edyta (2023), Czy to dobrze, że nastolatkowie dużo czytają, skoro czytają „Rodzinę Monet”?, „Wyborcza.pl”, 15 września, [https://wyborcza.pl/magazyn/7,124059,30183388,czy-to-dobrze-ze-nastolatkowie-duzo-czytaja-skoro-czytaja.html](https://wyborcza.pl/magazyn/7,124059,30183388,czy-to-dobrze-ze-nastolatkowie-duzo-czytaja-skoro-czytaja.html) [dostęp: 10.07.2025].
Zipes Jack (1986), Don’t Bet on the Prince: Contemporary Feminist Fairy Tales in North America and England, Methuen, Nowy Jork.
Zipes Jack (1995), Breaking the Disney Spell [w:] From Mouse to Mermaid: The Politics of Film, Gender, and Culture, red. E. Bell, L. Haas, L. Sells, Indiana University Press, Bloomington.
Zipes Jack (2011), De-Disneyfying Disney: Notes on the Development of the Fairy-Tale Film [w:] The Enchanted Screen: The Unknown History of Fairy-Tale Films, Routledge, Nowy Jork.
Zipes Jack (2012), The Irresistible Fairy Tale: The Cultural and Social History of a Genre, Princeton University Press, Princeton, Oksford.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
