Wyjście z cienia. „Celebrytyzacja” polskiej powieści kryminalnej (i jej autorów) w XXI wieku. Rozpoznanie

Autor

  • Jarosław Klejnocki Uniwersytet Warszawski, Wydział Polonistyki, Instytut Polonistyki Stosowanej

DOI:

https://doi.org/10.26485/ZRL/2023/66.2/17

Słowa kluczowe:

detective novel; militia novel; censorship; literary pseudonym; celebritization

Abstrakt

The text deals with change in the approach to crime novels and the status of their authors from the audience’s perspective in the times of the “militia novel” present in the People’s Republic of Poland up to democratic times, after the political changes post-1989. The authors of police crime novels in the People’s Republic of Poland very often hid their personal details under pseudonyms — whether out of shame or due to the protection of personal dignity. In democratic times they began to publish under their own names, because the creation of detective or thriller novels was no longer subject to political censorship, nor was it marked a sign of alleged support for the communist regime. The possibilities of the free market and the freedom of expression in democratic Poland after 1989 enabled the authors of crime and thriller novels to gain both real popularity and fair earnings. The most recognizable and popular authors of crime and thriller literature have become not only the inhabitants of the collective imagination, but also the objects of gossip, sensational news (of course not always reliable), as well as important people within mass culture. The article discusses — in general — both the shape of the militia novel from the times of the People’s Republic of Poland and its direction of development — also generally — of contemporary crime fiction in Poland, paying attention to both its specific or original aspects (e.g. the retro-crime subgenre, which seems to be a kind of Polish specialty) as well as inspirations with crime stories — mainly — European (especially the Scandinavian model of socially engaged crime fiction). In conclusion, the text outlines the evolution of Polish crime thriller prose from the crude model of a militia novel to a full-fledged and bloody model of a contemporary crime thriller set in a democratic and free-market world

##plugins.generic.usageStats.downloads##

##plugins.generic.usageStats.noStats##

Bibliografia

Barańczak Stanisław (2009), Książki najgorsze i parę innych ekscesów krytycznoliterackich. 1975– 1980 i 1993, Znak, Kraków.

Bonda Katarzyna, Sulej Katarzyna (2014), „Aniołów nie ma”. Z królową polskich kryminałów rozmawia Katarzyna Sulej, „Duży Format”, 2 października, wyborcza.pl/duzyformat/7,127290,16733782,katarzyna-bonda-krolowa-polskiego-kryminalu-aniolow-nie-ma.html [dostęp: 2.07.2023].

Cegielski Tadeusz (2015), Detektyw w krainie cudów. Powieść kryminalna i narodziny nowoczesności (1841–1941), W.A.B, Warszawa.

Chmielewska Joanna (2014a), Całe zdanie nieboszczyka, Firma Księgarska Olesiejuk, Warszawa [pierwsze wydanie 1972].

Chmielewska Joanna (2014b), Wszyscy jesteśmy podejrzani, Firma Księgarska Olesiejuk, Warszawa 2014 [pierwsze wydanie 1966].

Czubaj Mariusz (2010), Etnolog w mieście grzechu, Oficynka, Gdańsk.

Edigey Jerzy (1970), Człowiek z blizną, Iskry, Warszawa.

Edigey Jerzy (1975), Strzał na dancingu, KAW, Warszawa.

Friszke Andrzej, Kondek-Dioniziak Anna (2015), „Cenzura w PRL była wszechogarniająca”. Z prof. Andrzejem Friszke rozmawia Anna Kondek-Dioniziak, Dzieje.pl, dzieje.pl/aktualnosci/prof-friszke-cenzura-w-prl-byla-wszechogarniajaca, [dostęp: 24.06.2023].

Horsley Lee (2002), American Hard-Boiled Crime Fiction, 1920s–1940s, web.archive.org/web/20080918222246/http:/www.crimeculture.com/Contents/Hard-Boiled.html [dostęp: 25.06.2023]; zarchiwizowane z: www.crimeculture.com/Contents/Hard-Boiled.html [dostęp: 18.09.2008].

Kłodzińska Anna (2022a), Błękitne okulary, Estymator [e-book] [pierwsze wydanie 1965].

Kłodzińska Anna (2022b), Złota bransoleta, Estymator [e-book] [pierwsze wydanie 1958].

Kozioł Paweł (2010 [2020]), Marek Krajewski [nota biograficzna], Culture.pl, culture.pl/pl/tworca/marek-krajewski [dostęp: 26.06.2023].

Krajewski Marek (2007), Dżuma w Breslau, W.A.B., Warszawa.

Krajewski Marek (2010), Śmierć w Breslau, Znak, Kraków [pierwsze wydanie 2005].

Krajewski Marek (2011), Liczby Charona, Znak, Kraków.

Krajewski Marek (2014), Władca liczb, Znak, Kraków.

Kruszyńska Anna (2019), Otwierać milicja! O powieści kryminalnej w PRL [recenzja], Dzieje.pl, dzieje.pl/ksiazki/otwierac-milicja-o-powiesci-kryminalnej-w-prl [dostęp: 26.06.2023].

Kryminał. Okna na świat (2017), red. M. Ruszczyńska, D. Kulczycka, W. Brylla, E. Gazdecka, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Zielonogórskiego” t. 9, Oficyna Wydawnicza Uniwersytetu Zielonogórskiego, Zielona Góra, zbc.uz.zgora.pl/Content/51211/scripta_humana_9_2017.pdf [dostęp: 21.06.2023].

Lipińska Blanka (2018a), 365 dni, Edipresse, Warszawa.

Lipińska Blanka (2018b), Ten dzień, Edipresse, Warszawa.

Lipińska Blanka (2019), Kolejne 365 dni, Agora, Warszawa.

Mekhakyan Armen, Szulc Agata, Imielski Wojciech (2018), Film jako narzędzie psychoterapeutyczne. Wybrane problemy filmoterapii, „Via Medica” t. 15, nr 3.

Nawrocka Barbara (1968), Tajemnicza katarynka, „Ewa wzywa 07” t. 1, Iskry, Warszawa.

Nowak Tadeusz (2020), Badanie: Dlaczego ludzie oglądają horrory, „Rzeczpospolita” (wydanie internetowe), 27 stycznia, www.rp.pl/film/art916761-badanie-dlaczego-ludzie-ogladaja-horrory [dostęp: 4.07.2023].

Olkusz Ksenia (2016), Gotyckie światy współczesnej grozy [w:] Światy grozy, red. K. Olkusz, „Perspektywy Ponowoczesności” t. 2, Ośrodek Badawczy Facta Ficta, Kraków, depot.ceon.pl/handle/123456789/10228 [dostęp: 3.07.2023].

Skotarczyk Dorota (2019), Otwierać milicja! O powieści kryminalnej w PRL, Wydawnictwo IPN, Warszawa.

Skotarczyk Dorota (2020), Powieść kryminalna w PRL, „ohistorie”, 12 stycznia, ohistorie.eu/2020/01/12/powiesc-kryminalna-w-prl/?print=print [dostęp: 30.06.2023].

Szlachtycz Mateusz (2017), Kapitan Żbik, The Facto, Warszawa.

Tyrmand Leopold (2020), Zły, Wydawnictwo MG, Warszawa [pierwsze wydanie 1955].

Zeydler-Zborowski Zygmunt (1977), Bardzo dobry fachowiec, KAW, Warszawa.

Zeydler-Zborowski Zygmunt (2019), Zbrodnia na Cyrhli Toporowej, LTW, Dziekanów Leśny [pierwsze wydanie 1970].

CrimeReads, crimereads.com.

Criminal Element, www.criminalelement.com.

Czytamy kryminały [grupa], Facebook.pl, m.facebook.com/groups/1035638016493176/?locale2=pl_PL.

Fakt.pl, www.fakt.pl.

Fani kryminałów, thrillerów i literatury grozy [grupa], Facebook.pl, www.facebook.com/groups/375513852853040/?ref=share.

Kryminalna Piła, blog.kryminalnapila.pl.

Mystery Writers, mysterywriters.org.

NOiZZ, noizz.pl.

PLOTEK, www.plotek.pl/plotek/0,0.html.

Portal kryminalny, portalkryminalny.pl.

Pobrania

Opublikowane

2023-12-13

Jak cytować

Klejnocki, J. (2023). Wyjście z cienia. „Celebrytyzacja” polskiej powieści kryminalnej (i jej autorów) w XXI wieku. Rozpoznanie. Zagadnienia Rodzajów Literackich, 66(2), 271–284. https://doi.org/10.26485/ZRL/2023/66.2/17