„HERETYKOM BYŁ BARZO SRÓG, […] TAK IŻ GO MŁOTEM HERETYKÓW ZWALI”: ŚWIĘCI JAKO INSPIRATORZY WALKI Z HETERODOKSJĄ I STRAŻNICY JEDNOŚCI KOŚCIOŁA (NA PRZYKŁADZIE ŻYWOTÓW ŚWIĘTYCH PIOTRA SKARGI)
DOI:
https://doi.org/10.26485/PP/2021/76/6Słowa kluczowe:
innowiercy; protestanci; katolicy; święci; Piotr SkargaAbstrakt
The article examines Żywoty świętych (The Lives of Saints) by Piotr Skarga and the protagonists’ fight against those whom the author calls the “new heretics”. Written in Polish and rich in persuasive artistic devices that influence the reader’s imagination, Skarga’s book turned out to be an extremely effective tool of re-Catholicization in the Counter-Reformation era. The author vividly describes the stories of God’s chosen ones, showing them as active agents in the eternal battle with Satan, in the text embodied by the “dissenters”. By the power of parenesis and allegoresis, even figures as distant as Moses or the Desert Fathers prefigure Skarga’s model of a saint: the Soldier of Christ who protects the unity of the Church.
Bibliografia
Lippomano Alojzy. 1554. Sanctorum Priscorum Patrum Vitae. Rzym.
Mnich Idung. 2010 (tekst prawdopodobnie z XII wieku). Dysputa dwóch mnichów. W: Polemika kluniacko-cysterska z XII w. Dysputa dwóch mnichów, Apologie oraz List 28 Piotra Czcigodnego. Red. Michał T. Gronowski. Tyniec–Kraków: Wydawnictwo Benedyktynów Tyniec. ISBN: 978-83-7354-358-4. S. 347–453.
Skarga Piotr. 1577. O jedności Kościoła. Wilno: Drukarnia Radziwiłłowska.
Skarga Piotr. 1579. Żywoty świętych. Wilno: Drukarnia Radziwiłłowska.
Skarga Piotr. 1595. Kazania na niedziele i święta. Kraków: Drukarnia Andrzeja Piotrkowczyka.
Skarga Piotr. 1597. Kazania Sejmowe. Kraków: Drukarnia Andrzeja Piotrkowczyka.
Skarga Piotr. 1610a. Kazania przygodne. Kraków: Drukarnia Andrzeja Piotrkowczyka.
Skarga Piotr. 1610b. Żywoty Świętych Starego i Nowego Zakonu. Kraków: Drukarnia Andrzeja Piotrkowczyka.
Wujek Jakub. 1593. Nowy Testament. Kraków: Drukarnia Andrzeja Piotrkowczyka.
Barycz Henryk. 1971. Z epoki renesansu, reformacji i baroku. Prądy – idee – ludzie – książki. Warszawa: PIW. S. 652–676.
Błaszczyk Tomasz. 2001. Zakony na Śląsku w czasach reformacji i reformy kościelnej oraz ich znaczenie. „Saeculum Christianum”, nr 1. ISSN: 1232-1575. S. 23–39.
Ceccherelli Andrea. 2003. Od Suriusa do Skargi. Studium porównawcze o „Żywotach świętych”. Izabelin: Świat Literacki. ISBN: 83-88612-38-7.
Domaradzki Mikołaj. 2011. Między alegorią a typologią. Uwagi o hermeneutyce Orygenesa. „Przegląd Religioznawczy”, nr 1. ISSN: 1230-4379. S. 17–27.
Dyl Janusz. 1997. Sobory powszechne w drugim tysiącleciu chrześcijaństwa. Tarnów: Biblos. ISBN: 83-85380-86-8.
Gronowski Michał T. 2013. Spór o tradycję. Cluny oczyma swoich i obcych: pomiędzy pochwałą a negacją. Tyniec–Kraków: Wydawnictwo Benedyktynów Tyniec. ISBN: 978-83- 7354-463-5.
Hawrysz Magdalena. 2012. Polemiczna twórczość Marcina Czechowica w perspektywie genologii lingwistycznej. Zielona Góra: Oficyna Wydawnicza Uniwersytetu Zielonogórskiego. ISBN: 978-83-7842-042-2.
Kapuścińska Anna. 2008. Żywoty świętych Piotra Skargi. Hagiografia – parenetyka – duchowość. Szczecin: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego. ISBN: 978-83- 7241-672-8.
Katechizm Kościoła katolickiego. 1994. Poznań: Pallotinum. ISBN: 83-7014-221-4.
Kelly John N. D. 1988. Początki doktryny chrześcijańskiej. Przeł. Julia Mrukówna. Warszawa: Instytut Wydawniczy PAX. ISBN: 83-211-0930-6.
Korolko Mirosław. 1972. O prozie „Kazań sejmowych” Piotra Skargi. Warszawa: Instytut Wydawniczy PAX.
Kościelny Robert. 2017. Dzieje Reformacji w Polsce. Warszawa: Instytut Wydawniczy PAX. ISBN: 978-83-2111-991-5.
Lenart Mirosław. 2006. Dwa polskie teksty „ku przyzbrojeniu wojownikowi chrześcijańskiemu” z pierwszej połowy XVII wieku. „Napis”, nr XII. ISSN: 2719-4191. S. 287–303.
Lenart Mirosław. 2009. Miles pius et iustus. Żołnierz chrześcijański katolickiej wiary w literaturze i piśmiennictwie dawnej Rzeczypospolitej (XVI–XVII w.). Warszawa: Wydawnictwo IBL. ISBN: 978-83-6175-703-0.
Lenart Mirosław. 2016. Wzorce osobowe doby potrydenckiej w perspektywie idei walki. W: Formowanie kultury katolickiej w dobie potrydenckiej. Powszechność i narodowość katolicyzmu polskiego („Kultura Pierwszej Rzeczypospolitej w dialogu z Europą. Hermeneutyka wartości”, t. VI). Red. Justyna Dąbkowska-Kujko. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego. ISBN: 978-83-2352-598-1. S. 351–387.
Misiarczyk Leszek. 2007. Osiem logismoi w pismach Ewagriusza z Pontu. Kraków–Tyniec: Wydawnictwo Benedyktynów. ISBN: 978-83-7354-195-5.
Misiurek Jerzy. 2013. Świętych obcowanie. W: Encyklopedia katolicka. T. XIX. Red. Edward Gigilewicz. Lublin: Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego. ISBN: 83-8666-800-8. S. 418–419.
Mitrowski Grzegorz. 1993. Kosmos. Bóg. Czas. Katowice: Uniwersytet Śląski. ISBN: 83-226-0456-3.
Mruk Wojciech. 2018. Homo sanctus. Wzorce świętych w Europie Łacińskiej w średniowieczu. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN. ISBN: 978-83-0120-214-9.
Nowicka-Jeżowa Alina. 2016. Pokolenia trydenckie między tradycją a wyzwaniami przyszłości. W: Formowanie kultury katolickiej w dobie potrydenckiej. Powszechność i narodowość polskiego katolicyzmu („Kultura Pierwszej Rzeczypospolitej w dialogu z Europą. Hermeneutyka wartości”, t. VI). Red. J. Dąbkowska-Kujko, Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego. ISBN: 978-83-2352-598-1. S. 21–102.
Obremski Krzysztof. 2004. „Wielka teraźniejszość” i alegoreza jako konteksty sarmackiego mesjanizmu. „Barok”, nr 1. ISNN: 1232-3233. S. 105–117.
Petry-Mroczkowska Joanna. 2004. Siedem grzechów głównych dzisiaj. Kraków: Wydawnictwo M. ISBN: 978-83-7595-834-8.
Radoń Sławomir. 1993. Z dziejów polemiki antyariańskiej w Polsce XVI–XVII wieku. Kraków: Universitas. ISBN: 83-7052-158-4.
Simonetti Manlio. 2000. Między dosłownością a alegorią. Przyczynek do historii egzegezy patrystycznej. Kraków: Wydawnictwo WAM. ISBN: 83-7097-702-2.
Tazbir Janusz. 1970. Sarmatyzacja katolicyzmu w XVII wieku. W: Wiek XVII – Kontrreformacja – Barok. Prace z historii kultury. Red. Janusz Pelc. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk. S. 7–37.
Tazbir Janusz. 1978. Piotr Skarga. Szermierz kontrreformacji. Warszawa: Wiedza Powszechna.
Tazbir Janusz. 1981. Obraz heretyka i diabła w katolickiej propagandzie wyznaniowej XVI–XVII w. „Kwartalnik Historyczny”, nr 4. ISSN: 0023-5903. S. 939–953.
Terka Mariusz. 2014. O możliwości zbawienia poza Kościołem. Wybrane zagadnienia soteriologii św. Augustyna. „Vox Patrum”, t. 62. ISSN: 0860-9411. S. 511–539.
Wilczewska Krystyna. 1974. Gruby. W: Słownik polszczyzny XVI w. T. VIII. Red. Maria Renata Mayenowa. Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk: Zakład Narodowy im. Ossolińskich. S. 162–166.
Wyrąbkiewicz Agnieszka. 2014. „Z człowieka powstaje Bóg”. Terminologia przebóstwienia w pismach św. Grzegorza z Nyssy. „Vox Patrum”, t. 62. ISSN: 0860-9411. S. 563–580.
Zawada Marian. 2010. Siedem pieczęci zła. Bezdroża człowieka pomiędzy grzechem pierworodnym a śmiercią Boga. Kraków: Wydawnictwo Karmelitów Bosych. ISBN: 83-7305-028-0.
Zdancewiczowa Leokadia. 1968. Bydlęcy. W: Słownik polszczyzny XVI w. T. III. Red. Maria Renata Mayenowa. Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk: Zakład Narodowy im. Ossolińskich. S. 80–81.
Zierhofferowa Zofia. 1974. Heretyk. W: Słownik polszczyzny XVI w. T. VIII. Red. Maria Renata Mayenowa. Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
