Jawność finansowania partii politycznych i kampanii wyborczych – ocena regulacji prawnych i praktyki oraz pytania i refleksje w tym zakresie
Abstrakt
Bez względu na upływ czasu, na zmieniającą się scenę polityczną, na ewolucję zachowań społecznych zagadnienia dotyczące jawności finansowania polityki pozostają niezmiernie istotne, aktualne i warte kolejnych analiz. Potwierdzają to raporty organizacji zarówno krajowych, jak i międzynarodowych, orzecznictwo sądowe, a także chociażby zmiany wprowadzone w połowie 2022 r. do ustawy o partiach politycznych, stanowiące istotny element rozważań w tym artykule. Jawność finansowania polityki rozumiana jest w nim i traktowana przede wszystkim jako jawność finansowania kampanii wyborczych i związana z nią jawność finansowania partii politycznych.
Bibliografia
Alexander Herbert. 1992. Khayyam Zev Paltiel and Theories of Public Financing. W Democracywith Justice: Essays in Honour of Khayyam Zev Paltiel. Red. A.-G. Gagnon, B. Tanguay,Ottawa: Carleton University Press.
Anticorruption in Transition: A Contribution to the Policy Debate. 2000. Washington, D.C.:World Bank Publications.
Banaszak Maciej. 2014. Zasada konkurencyjności wyborów a polskie ustawy wyborcze. Analiza politologiczna. W Wyzwania współczesnego prawa wyborczego. Red. A. Pyrzyńska, P. Raźny, J. Wojciechowska, R. Zych. Toruń: Uniwersytet Mikołaja Kopernika.
Basso Davide, Borowska Paulina. 2022. Francja: Marine Le Pen otrzymała kredyt od węgierskiegobanku na kampanię prezydencką. https://www.euractiv.pl/section/demokracja/news/francja-marine-le-pen-wegry-wegierski-bank-viktor-orban-zjednoczenie-narodowe/ (dostęp 10.03.2022).
Bąkiewicz Marcin. 2008. Źródła finansowania polityki. W Finansowanie polityki w Polsce na tle europejskim. Red. M. Chmaj. Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek.
Bidziński Mariusz. 2011. Finansowanie partii politycznych w Polsce. Studium porównawcze. Warszawa: Wyższa Szkoła Pedagogiczna TWP.
Carlson Jeffrey, Walecki Marcin. 2003. Lithuania, Money & Politics Case Study, International Foundation for Election Systems.
Chmaj Marek. 2006. Wolność tworzenia i działania partii politycznych. Studium porównawcze. Olsztyn: Wydawnictwo Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego.
Chmaj Marek. 2008. Jawność finansowania polityki. W Finansowanie polityki w Polsce na tle europejskim. Red. M. Chmaj. Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek.
Czaplicki Kazimierz Wojciech, Zbieranek Jarosław. 2018. Art. 125. W K.W. Czaplicki, B. Dauter, S.J. Jaworski, A. Kisielewicz, F. Rymarz, J. Zbieranek. Kodeks wyborczy. Komentarz, wyd. 2. Warszawa: Wolters Kluwer.
Dahl Robert Alan. 1956. Preface to Democratic Theory. Chicago: University of Chicago Press.
Dąbrowska Anna. 2021. Wpłacają hojnie na partię Kaczyńskiego. Czas im tego zakazać? https://www.polityka.pl/tygodnikpolityka/kraj/2144230,1,wplacaja-hojnie-na-partie-kaczynskiegoczas-im-tego-zakazac.read (dostęp 30.03.2022).
Dragan Artur, Korzeniowska Danuta Małgorzata, Tracz-Dral Jagoda. 2011. Finansowanie partii politycznych w wybranych krajach europejskich. Opracowania tematyczne. OT-602. Kancelaria Senatu. Biuro Analiz i Dokumentacji.
Emerson Peter. 2012. Defining Democracy: Voting Procedures in Decision Making, Elections and Governance. Heidelberg: Springer Verlag.
Frydrych-Depka Anna. 2021. Zasada bezpośredniości wyborów i jej gwarancje w polskim prawie wyborczym. Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika.
Gałązka Marta, Solon-Lipiński Marek, Zbieranek Jarosław. 2012. Przejrzystość finansowania kampanii wyborczych i partii politycznych. Wybrane problemy i rekomendacje. Warszawa: ISP.
Gąsior Tomasz. 2010. Finansowanie i rozliczanie kampanii wyborczej w wyborach samorządowych. Warszawa: Municipium SA.
Gąsior Tomasz. 2015. Kontrola finansowania komitetów wyborczych. Zagadnienia prawnoadministracyjne. Warszawa: Wydawnictwo Sejmowe.
Gebethner Stanisław. 2000a. „Konstytucyjna zasada jawności finansowania partii politycznych”. Konferencje i Seminaria 6(34). Biuletyn BSiE Kancelarii Sejmu. Warszawa.
Gebethner Stanisław. 2000b. Zasady jawności i publicznej kontroli finansowania prezydenckiej kampanii wyborczej w świetle znowelizowanej ustawy o wyborze Prezydenta Rzeczypospolitej. W Finansowanie polityki. Wybory, pieniądze, partie polityczne. Red. M. Walecki. Warszawa: Wydawnictwo Sejmowe.
Gorgol Andrzej. 2003. Art. 23a. W Ustawa o partiach politycznych. Komentarz. Red. M. Granat. Warszawa: C.H. Beck.
Gorgol Andrzej. 2011. Prawne aspekty publicznego finansowania partii politycznych w Polsce i na poziomie europejskim. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
Hermeliński Wojciech. 2020. Standardy prawa wyborczego w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego oraz Europejskiego Trybunału Praw Człowieka. Toruń: Uniwersytet Mikołaja Kopernika, Wydział Prawa i Administracji, Centrum Studiów Wyborczych.
Informacja o realizacji przepisów Kodeksu wyborczego oraz propozycje ich zmiany. PKW. 25.01.2021 r. ZPOW-502-1/21.
Jones Samuel. 2017. Digital Solutions for Political Finance Reporting and Disclosure: A Practical Guide. Stockholm: International Institute for Democracy and Electoral Assistance.
Jurczyszyn Łukasz. 2017. Próby wywierania wpływu przez Rosję na wybory prezydenckie we Francji. https://www.pism.pl/publikacje/Pr_by_wywierania_wp_ywu_przez_Rosj__na_wybory_prezydenckie_we_Francji (dostęp 30.03.2022).
Koman Kacper, Syta Ziemowit. 2021. Prekampania wyborcza – znak naszych czasów czy brak poszanowania dla prawa? W Aktualne wyzwania prawa wyborczego. Red. M. Zubik, J. Podkowik. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.
Koryś Piotr, Tymiński Maciej. 2008. Wstęp. W Oblicza korupcji. Zjawisko, skutki i metody przeciwdziałania. Red. M. Tymiński, P. Koryś. Warszawa: Centrum Edukacji Obywatelskiej.
Koss Michael. 2011. The Politics of Party Funding: State Funding to Political Parties and Party Competition in Western Europe. New York: Oxford University Press.
Kostadinova Tatiana. 2012. Political Corruption in Eastern Europe: Politics After Communism. Boulder, CO–London: Lynne Rienner.
Kryszeń Grzegorz. 2016. „Zasada uczciwości wyborów”. Studia Wyborcze 21.
Marczewska-Rytko Maria. 2011. Wybory w kontekście wybranych dylematów demokracji. Studia Politologiczne. Tom. 22: Polskie wybory 1991–2011. Red. A. Materska-Sosnowska, T. Słomka. Warszawa: Dom Wydawniczy Elipsa.
Marczewski Paweł. 2017. Partie polityczne a jakość polskiej demokracji. Warszawa: Fundacja im. Stefana Batorego.
Michalak Bartłomiej. 2008. Nadzór i kontrola nad finansowaniem polityki. W Finansowanie polityki w Polsce na tle europejskim. Red. M. Chmaj. Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek.
Misiuna Jan. 2016. Pieniądze i kampanie wyborcze w Stanach Zjednoczonych. Warszawa: Oficyna Wydawnicza SGH.
Misiuna Jan. 2020. Internet w zbieraniu środków na finansowanie kampanii wyborczych w USA. W Znaczenie nowych technologii dla jakości systemu politycznego. Ujęcie politologiczne, prawne i socjologiczne. Red. M. Bernaczyk, T. Gąsior, J. Misiuna, M. Serowaniec. Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika.
Nassmacher Karl-Heinz. 2002. Analiza porównawcza finansowania partii politycznych w ustabilizowanych demokracjach. W Kulisy finansowania polityki. Red. M. Walecki. Warszawa: ISP.
Nowatorski Bartłomiej. 2000. „Upaństwowienie partii politycznych i jawności ich finansowania jako przesłanki antykorupcyjnej nowelizacji ustawy o partiach politycznych”. Konferencje i Seminaria 6(34). Biuletyn BSiE Kancelarii Sejmu. Warszawa.
Nowicki Marek Antoni. 2021. Komentarz do Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności. W Wokół Konwencji Europejskiej. Komentarz do Europejskiej Konwencji Praw Człowieka, wyd. 8. Warszawa: LEX/el.
Ohman Magnus. 2012. Political Finance Regulations Around the World: An Overview of the International IDEA Database. Sweden: International IDEA SE. Opinia Rzecznika Generalnego Dámasa Ruiza-Jaraba Colomera w sprawie C-486/01P Front Narodowy Przeciwko Parlamentowi Europejskiemu, https://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/HTML/?uri=CELEX:62001CC0486&from=EN (dostęp 30.03.2022).
Pazderski Filip. 2014. Finansowanie lokalnych kampanii wyborczych w Polsce i w Niemczech – perspektywa porównawcza i potrzebne zmiany. Warszawa: ISP.
Pyrzyńska Agata. 2019. Zadania nadzorcze Państwowej Komisji Wyborczej w polskim prawie wyborczym. Warszawa: C.H. Beck.
Skrzydło Wiesław. 2013. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, wyd. 7. LEX/el.
Skuczyński Paweł. 2008. Soft law w perspektywie teorii prawa. W System prawny a porządek prawny. Red. O. Bogucki, S. Czepita. Szczecin: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego.
Starzewski Łukasz. 2021. Jak komitety wyborcze powinny składać swe sprawozdania finansowe? Propozycja RPO dla ministra finansów. https://bip.brpo.gov.pl/pl/content/jak-komitetywyborcze-powinny-skladac-swe-sprawozdania-finansowe-propozycja-rpo-dla (dostęp 21.03.2022).
Świętoń Adam. 2015. Korupcja wyborcza w okresie schyłkowej republiki rzymskiej. W Wybory i nieprawidłowości wyborcze wczoraj i dziś. Wybrane zagadnienia. Materiały z Ogólnopolskiej Konferencji Naukowej. Olsztyn, 12 maja 2015 r. Red. A.R. Jurewicz, T. Kuczur, M. Piekarska, S. Wąsik. Olsztyn: volumina.pl.
Tymiński Maciej. 2008. Normy etyczne – konflikt interesów – korupcja. W Oblicza korupcji. Zjawisko, skutki i metody przeciwdziałania. Red. M. Tymiński, P. Koryś. Warszawa: Centrum Edukacji Obywatelskiej.
Walecki Marcin. 2000. „Finansowanie partii politycznych w demokracjach zachodnich”. Konferencje i Seminaria 6(34). Biuletyn BSiE Kancelarii Sejmu. Warszawa.
Walecki Marcin. 2002. Pieniądz a polityka w Europie Środkowo-Wschodniej. W Kulisy finansowania polityki. Red. M. Walecki. Warszawa: ISP.
Walecki Marcin, Zbieranek Jarosław. 2007. Finansowanie polityki. W Demokracja w Polsce 2005–2007. Red. L. Kolarska-Bobińska, J. Kucharczyk, J. Zbieranek. Warszawa: ISP.
Zbieranek Jarosław. 2015. Finansowanie partii politycznych w Polsce – czy i jakie zmiany? Warszawa: Fundacja im. Stefana Batorego.
Zubik Marek, Sokolewicz Wojciech. 2016. Art. 11. W Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz. Tom 1. Red. L. Garlicki, M. Zubik, wyd. 2. Warszawa: Wydawnictwo Sejmowe.
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz.U. 1997 nr 78 poz. 483 ze zm.).
Ustawa z dnia 27 czerwca 1997 r. o partiach politycznych (t.j. Dz.U. 2022 poz. 372).
Ustawa z dnia 14 października 2021 r. o zmianie ustawy – Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. 2021 poz. 2054).
Ustawa z dnia 5 stycznia 2011 r. – Kodeks wyborczy (t.j. Dz.U. 2020 poz. 1319 ze zm.).
Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 18 lutego 2003 r. w sprawie informacji finansowej o otrzymanej subwencji oraz o poniesionych z subwencji wydatkach (Dz.U. 2003 nr 33 poz. 268).
Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 18 lutego 2003 r. w sprawie sprawozdania o źródłach pozyskania środków finansowych (Dz.U. 2003 nr 33 poz. 269).
Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 12 września 2011 r. w sprawie rejestru zaciągniętych kredytów oraz rejestru wpłat, prowadzonych przez komitety wyborcze (Dz.U. 2011 nr 193 poz. 1144).
Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 19 września 2011 r. w sprawie sprawozdania finansowego komitetu wyborczego (t.j. Dz.U. 2019 poz. 1566).
Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 19 lutego 2014 r. w sprawie łącznego sprawozdania finansowego komitetu wyborczego, który zarejestrował kandydata na wójta, burmistrza albo prezydenta miasta (t.j. Dz.U. 2019 poz. 1633).
Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE, EURATOM) Nr 1141/2014 z dnia 22 października 2014 r. w sprawie statusu i finansowania europejskich partii politycznych i europejskich fundacji politycznych (Dz.Urz. UE L 317, s. 1 ze zm.).
Konwencja Narodów Zjednoczonych Przeciwko Korupcji, przyjęta przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych 31 października 2003 r. (Dz.U. 2007 nr 84 poz. 563).
Protokół dodatkowy nr 1 do Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności z dnia 20 marca 1952 r. (Dz.U. 1995 nr 36 poz. 175; zm. Dz.U. 1998 nr 147 poz. 962).
Europejska Karta Samorządu Lokalnego, sporządzona w Strasburgu dnia 15 października 1985 r. (Dz.U. 1994 nr 124 poz. 607; Dz.U. 2006 nr 154 poz. 1107).
Kodeks dobrej praktyki w sprawach wyborczych, przyjęty przez Komisję Wenecką na 52. Sesji (Wenecja, 18–19 października 2002 r.).
Korupcja w sektorze publicznym i prywatnym: wpływ na prawa człowieka w krajach trzecich P7_TA(2013)0394 – Rezolucja Parlamentu Europejskiego z dnia 8 października 2013 r. w sprawie korupcji w sektorze publicznym i prywatnym: wpływ na prawa człowieka w krajach trzecich (2013/2074(INI)) (2016/C 181/01) (Dz.Urz. UE C 2016.181.2 z dnia 19 maja 2016 r.).
Przestępczość zorganizowana, korupcja i pranie pieniędzy P7_TA(2013)0444 – Rezolucja Parlamentu Europejskiego z 23 października 2013 r. w sprawie przestępczości zorganizowanej, korupcji i prania pieniędzy: zalecenia dotyczące potrzebnych działań i inicjatyw (sprawozdanie końcowe) (2013/ 2107(INI)) (2016/C 208/09) (Dz.U. UE C z 10 czerwca 2016 r.).
Rezolucja Parlamentu Europejskiego w sprawie represji wobec opozycji w Turcji, w szczególności Ludowej Partii Demokratycznej (HDP) (2021/2788(RSP)), Zjednoczona Komunistyczna Partia Turcji i inni przeciwko Turcji, nr sprawy 133/1996/752/951.
Raport Rzeczpospolita Polska Wybory Parlamentarne 13 października 2019 r. Krótkoterminowa misja obserwacji wyborów ODIHR, Sprawozdanie końcowe. Warszawa: Biuro Instytucji Demokratycznych i Praw Człowieka (ODIHR). 14 lutego 2020 r.
Raport Rzeczpospolita Polska Wybory Prezydenckie 28 czerwca i 12 lipca 2020 r. Misja specjalna obserwacji wyborów ODIHR, Sprawozdanie końcowe. Warszawa: Biuro Instytucji Demokratycznych i Praw Człowieka (ODIHR). 23 września 2020 r.
Raport wyjaśniający do Kodeksu dobrej praktyki w sprawach wyborczych przyjęty przez Komisję Wenecką na 52. Sesji (Wenecja, 18–19 października 2002 r.).
Rzecznik Praw Obywatelskich Marcin Wiącek. VII.610.10.2021.CW. 4 sierpnia 2021 r.
Rzeczpospolita Polska. Wybory Prezydenckie i Parlamentarne 2015. Raport Misji Oceny OSCE/ ODIHR. 9–12 marca 2015 r.
Zalecenia Komitetu Ministrów Rady Europy nr Rec (2003)4 z 2003 r. w sprawie wspólnych zasad zwalczania korupcji w finansowaniu partii politycznych i kampanii wyborczych.
Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 14 grudnia 2004 r., sygn. akt K 25/03.
Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 18 lipca 2012 r., sygn. akt K 14/12.
Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 1 października 2003 r., sygn. akt III SW 152/03.
Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 17 września 2004 r., sygn. akt III SW 37/04.
Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 17 września 2004 r., sygn. akt III SW 38/04.
Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 17 września 2004 r., sygn. akt III SW 39/04.
Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 17 września 2004 r., sygn. akt III SW 44/04.
Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 2 września 2005 r., sygn. akt III SW 9/05.
Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 2 września 2005 r., sygn. akt III SW 10/05.
Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 4 sierpnia 2006 r., sygn. akt III SW 11/06.
Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 4 sierpnia 2006 r., sygn. akt III SW 16/06.
Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 22 września 2006 r., sygn. akt III SW 20/06.
Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 1 października 2007 r., sygn. akt III SW 7/07.
Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 20 lutego 2008 r., sygn. akt III SK 21/07.
Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 18 grudnia 2019 r., sygn. akt I OSK 1687/18.
Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 25 maja 2021 r., sygn. akt III OSK 916/21.
Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 21 listopada 2013 r., sygn. akt II SAB/Wa 416/13.
Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 9 października 2018 r., sygn. akt II SAB/Wa 390/18.
Orzeczenie Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z dnia 3 maja 2007 r. w sprawie Bączkowski i inni przeciwko Polsce, skarga nr 1543/06.
Orzeczenie Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z dnia 9 lipca 2013 r. w sprawie Vona przeciwko Węgrom, skarga nr 35943/10.
Wyrok Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z dnia 14 lutego 2006 r. w sprawie Chrześcijańska Demokratyczna Partia Ludowa przeciwko Mołdawii, skarga nr 28793/02.
Wyrok Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z dnia 17 lutego 2004 r. w sprawie Gorzelik i in. przeciwko Polsce, EC:ECHR:2004:0217JUD004415898, skarga nr 44158/98.
Wyrok Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z dnia 2 marca 2006 r. w sprawie Izmirskie Stowarzyszenie Antywojenne i inni przeciwko Turcji, skarga nr 46257/99.
Wyrok Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z dnia 20 lutego 2003 r. w sprawie Djavit An przeciwko Turcji, skarga nr 20652/92.
Wyrok Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z dnia 7 czerwca 2007 r. w sprawie Partia Nacjonalistów Baskijskich – Organizacja Regionalna w Iparralde przeciwko Francji, CE:ECHR:2007:0607JUD007125101.
Wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 18 czerwca 2020 r. w sprawie C-78/18 Komisja Europejska Przeciwko Węgrom.
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
