Jawność finansowania partii politycznych i kampanii wyborczych – ocena regulacji prawnych i praktyki oraz pytania i refleksje w tym zakresie
DOI:
https://doi.org/10.26485/SW/2022/34/3Słowa kluczowe:
jawność, partie polityczne, wybory, kampania wyborcza, komitety wyborcze, rejestr wpłat, rejestr umów, kontrolaAbstrakt
Bez względu na upływ czasu, na zmieniającą się scenę polityczną, na ewolucję zachowań społecznych zagadnienia dotyczące jawności finansowania polityki pozostają niezmiernie istotne, aktualne i warte kolejnych analiz. Potwierdzają to raporty organizacji zarówno krajowych, jak i międzynarodowych, orzecznictwo sądowe, a także chociażby zmiany wprowadzone w połowie 2022 r. do ustawy o partiach politycznych, stanowiące istotny element rozważań w tym artykule. Jawność finansowania polityki rozumiana jest w nim i traktowana przede wszystkim jako jawność finansowania kampanii wyborczych i związana z nią jawność finansowania partii politycznych.
Bibliografia
Alexander Herbert. 1992. Khayyam Zev Paltiel and Theories of Public Financing. W Democracywith Justice: Essays in Honour of Khayyam Zev Paltiel. Red. A.-G. Gagnon, B. Tanguay,Ottawa: Carleton University Press.
Anticorruption in Transition: A Contribution to the Policy Debate. 2000. Washington, D.C.:World Bank Publications.
Banaszak Maciej. 2014. Zasada konkurencyjności wyborów a polskie ustawy wyborcze. Analiza politologiczna. W Wyzwania współczesnego prawa wyborczego. Red. A. Pyrzyńska, P. Raźny, J. Wojciechowska, R. Zych. Toruń: Uniwersytet Mikołaja Kopernika.
Basso Davide, Borowska Paulina. 2022. Francja: Marine Le Pen otrzymała kredyt od węgierskiegobanku na kampanię prezydencką. https://www.euractiv.pl/section/demokracja/news/francja-marine-le-pen-wegry-wegierski-bank-viktor-orban-zjednoczenie-narodowe/ (dostęp 10.03.2022).
Bąkiewicz Marcin. 2008. Źródła finansowania polityki. W Finansowanie polityki w Polsce na tle europejskim. Red. M. Chmaj. Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek.
Bidziński Mariusz. 2011. Finansowanie partii politycznych w Polsce. Studium porównawcze. Warszawa: Wyższa Szkoła Pedagogiczna TWP.
Carlson Jeffrey, Walecki Marcin. 2003. Lithuania, Money & Politics Case Study, International Foundation for Election Systems.
Chmaj Marek. 2006. Wolność tworzenia i działania partii politycznych. Studium porównawcze. Olsztyn: Wydawnictwo Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego.
Chmaj Marek. 2008. Jawność finansowania polityki. W Finansowanie polityki w Polsce na tle europejskim. Red. M. Chmaj. Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek.
Czaplicki Kazimierz Wojciech, Zbieranek Jarosław. 2018. Art. 125. W K.W. Czaplicki, B. Dauter, S.J. Jaworski, A. Kisielewicz, F. Rymarz, J. Zbieranek. Kodeks wyborczy. Komentarz, wyd. 2. Warszawa: Wolters Kluwer.
Dahl Robert Alan. 1956. Preface to Democratic Theory. Chicago: University of Chicago Press.
Dąbrowska Anna. 2021. Wpłacają hojnie na partię Kaczyńskiego. Czas im tego zakazać? https://www.polityka.pl/tygodnikpolityka/kraj/2144230,1,wplacaja-hojnie-na-partie-kaczynskiegoczas-im-tego-zakazac.read (dostęp 30.03.2022).
Dragan Artur, Korzeniowska Danuta Małgorzata, Tracz-Dral Jagoda. 2011. Finansowanie partii politycznych w wybranych krajach europejskich. Opracowania tematyczne. OT-602. Kancelaria Senatu. Biuro Analiz i Dokumentacji.
Emerson Peter. 2012. Defining Democracy: Voting Procedures in Decision Making, Elections and Governance. Heidelberg: Springer Verlag.
Frydrych-Depka Anna. 2021. Zasada bezpośredniości wyborów i jej gwarancje w polskim prawie wyborczym. Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika.
Gałązka Marta, Solon-Lipiński Marek, Zbieranek Jarosław. 2012. Przejrzystość finansowania kampanii wyborczych i partii politycznych. Wybrane problemy i rekomendacje. Warszawa: ISP.
Gąsior Tomasz. 2010. Finansowanie i rozliczanie kampanii wyborczej w wyborach samorządowych. Warszawa: Municipium SA.
Gąsior Tomasz. 2015. Kontrola finansowania komitetów wyborczych. Zagadnienia prawnoadministracyjne. Warszawa: Wydawnictwo Sejmowe.
Gebethner Stanisław. 2000a. „Konstytucyjna zasada jawności finansowania partii politycznych”. Konferencje i Seminaria 6(34). Biuletyn BSiE Kancelarii Sejmu. Warszawa.
Gebethner Stanisław. 2000b. Zasady jawności i publicznej kontroli finansowania prezydenckiej kampanii wyborczej w świetle znowelizowanej ustawy o wyborze Prezydenta Rzeczypospolitej. W Finansowanie polityki. Wybory, pieniądze, partie polityczne. Red. M. Walecki. Warszawa: Wydawnictwo Sejmowe.
Gorgol Andrzej. 2003. Art. 23a. W Ustawa o partiach politycznych. Komentarz. Red. M. Granat. Warszawa: C.H. Beck.
Gorgol Andrzej. 2011. Prawne aspekty publicznego finansowania partii politycznych w Polsce i na poziomie europejskim. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
Hermeliński Wojciech. 2020. Standardy prawa wyborczego w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego oraz Europejskiego Trybunału Praw Człowieka. Toruń: Uniwersytet Mikołaja Kopernika, Wydział Prawa i Administracji, Centrum Studiów Wyborczych.
Informacja o realizacji przepisów Kodeksu wyborczego oraz propozycje ich zmiany. PKW. 25.01.2021 r. ZPOW-502-1/21.
Jones Samuel. 2017. Digital Solutions for Political Finance Reporting and Disclosure: A Practical Guide. Stockholm: International Institute for Democracy and Electoral Assistance.
Jurczyszyn Łukasz. 2017. Próby wywierania wpływu przez Rosję na wybory prezydenckie we Francji. https://www.pism.pl/publikacje/Pr_by_wywierania_wp_ywu_przez_Rosj__na_wybory_prezydenckie_we_Francji (dostęp 30.03.2022).
Koman Kacper, Syta Ziemowit. 2021. Prekampania wyborcza – znak naszych czasów czy brak poszanowania dla prawa? W Aktualne wyzwania prawa wyborczego. Red. M. Zubik, J. Podkowik. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.
Koryś Piotr, Tymiński Maciej. 2008. Wstęp. W Oblicza korupcji. Zjawisko, skutki i metody przeciwdziałania. Red. M. Tymiński, P. Koryś. Warszawa: Centrum Edukacji Obywatelskiej.
Koss Michael. 2011. The Politics of Party Funding: State Funding to Political Parties and Party Competition in Western Europe. New York: Oxford University Press.
Kostadinova Tatiana. 2012. Political Corruption in Eastern Europe: Politics After Communism. Boulder, CO–London: Lynne Rienner.
Kryszeń Grzegorz. 2016. „Zasada uczciwości wyborów”. Studia Wyborcze 21.
Marczewska-Rytko Maria. 2011. Wybory w kontekście wybranych dylematów demokracji. Studia Politologiczne. Tom. 22: Polskie wybory 1991–2011. Red. A. Materska-Sosnowska, T. Słomka. Warszawa: Dom Wydawniczy Elipsa.
Marczewski Paweł. 2017. Partie polityczne a jakość polskiej demokracji. Warszawa: Fundacja im. Stefana Batorego.
Michalak Bartłomiej. 2008. Nadzór i kontrola nad finansowaniem polityki. W Finansowanie polityki w Polsce na tle europejskim. Red. M. Chmaj. Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek.
Misiuna Jan. 2016. Pieniądze i kampanie wyborcze w Stanach Zjednoczonych. Warszawa: Oficyna Wydawnicza SGH.
Misiuna Jan. 2020. Internet w zbieraniu środków na finansowanie kampanii wyborczych w USA. W Znaczenie nowych technologii dla jakości systemu politycznego. Ujęcie politologiczne, prawne i socjologiczne. Red. M. Bernaczyk, T. Gąsior, J. Misiuna, M. Serowaniec. Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika.
Nassmacher Karl-Heinz. 2002. Analiza porównawcza finansowania partii politycznych w ustabilizowanych demokracjach. W Kulisy finansowania polityki. Red. M. Walecki. Warszawa: ISP.
Nowatorski Bartłomiej. 2000. „Upaństwowienie partii politycznych i jawności ich finansowania jako przesłanki antykorupcyjnej nowelizacji ustawy o partiach politycznych”. Konferencje i Seminaria 6(34). Biuletyn BSiE Kancelarii Sejmu. Warszawa.
Nowicki Marek Antoni. 2021. Komentarz do Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności. W Wokół Konwencji Europejskiej. Komentarz do Europejskiej Konwencji Praw Człowieka, wyd. 8. Warszawa: LEX/el.
Ohman Magnus. 2012. Political Finance Regulations Around the World: An Overview of the International IDEA Database. Sweden: International IDEA SE. Opinia Rzecznika Generalnego Dámasa Ruiza-Jaraba Colomera w sprawie C-486/01P Front Narodowy Przeciwko Parlamentowi Europejskiemu, https://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/HTML/?uri=CELEX:62001CC0486&from=EN (dostęp 30.03.2022).
Pazderski Filip. 2014. Finansowanie lokalnych kampanii wyborczych w Polsce i w Niemczech – perspektywa porównawcza i potrzebne zmiany. Warszawa: ISP.
Pyrzyńska Agata. 2019. Zadania nadzorcze Państwowej Komisji Wyborczej w polskim prawie wyborczym. Warszawa: C.H. Beck.
Skrzydło Wiesław. 2013. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, wyd. 7. LEX/el.
Skuczyński Paweł. 2008. Soft law w perspektywie teorii prawa. W System prawny a porządek prawny. Red. O. Bogucki, S. Czepita. Szczecin: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego.
Starzewski Łukasz. 2021. Jak komitety wyborcze powinny składać swe sprawozdania finansowe? Propozycja RPO dla ministra finansów. https://bip.brpo.gov.pl/pl/content/jak-komitetywyborcze-powinny-skladac-swe-sprawozdania-finansowe-propozycja-rpo-dla (dostęp 21.03.2022).
Świętoń Adam. 2015. Korupcja wyborcza w okresie schyłkowej republiki rzymskiej. W Wybory i nieprawidłowości wyborcze wczoraj i dziś. Wybrane zagadnienia. Materiały z Ogólnopolskiej Konferencji Naukowej. Olsztyn, 12 maja 2015 r. Red. A.R. Jurewicz, T. Kuczur, M. Piekarska, S. Wąsik. Olsztyn: volumina.pl.
Tymiński Maciej. 2008. Normy etyczne – konflikt interesów – korupcja. W Oblicza korupcji. Zjawisko, skutki i metody przeciwdziałania. Red. M. Tymiński, P. Koryś. Warszawa: Centrum Edukacji Obywatelskiej.
Walecki Marcin. 2000. „Finansowanie partii politycznych w demokracjach zachodnich”. Konferencje i Seminaria 6(34). Biuletyn BSiE Kancelarii Sejmu. Warszawa.
Walecki Marcin. 2002. Pieniądz a polityka w Europie Środkowo-Wschodniej. W Kulisy finansowania polityki. Red. M. Walecki. Warszawa: ISP.
Walecki Marcin, Zbieranek Jarosław. 2007. Finansowanie polityki. W Demokracja w Polsce 2005–2007. Red. L. Kolarska-Bobińska, J. Kucharczyk, J. Zbieranek. Warszawa: ISP.
Zbieranek Jarosław. 2015. Finansowanie partii politycznych w Polsce – czy i jakie zmiany? Warszawa: Fundacja im. Stefana Batorego.
Zubik Marek, Sokolewicz Wojciech. 2016. Art. 11. W Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz. Tom 1. Red. L. Garlicki, M. Zubik, wyd. 2. Warszawa: Wydawnictwo Sejmowe.
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz.U. 1997 nr 78 poz. 483 ze zm.).
Ustawa z dnia 27 czerwca 1997 r. o partiach politycznych (t.j. Dz.U. 2022 poz. 372).
Ustawa z dnia 14 października 2021 r. o zmianie ustawy – Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. 2021 poz. 2054).
Ustawa z dnia 5 stycznia 2011 r. – Kodeks wyborczy (t.j. Dz.U. 2020 poz. 1319 ze zm.).
Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 18 lutego 2003 r. w sprawie informacji finansowej o otrzymanej subwencji oraz o poniesionych z subwencji wydatkach (Dz.U. 2003 nr 33 poz. 268).
Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 18 lutego 2003 r. w sprawie sprawozdania o źródłach pozyskania środków finansowych (Dz.U. 2003 nr 33 poz. 269).
Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 12 września 2011 r. w sprawie rejestru zaciągniętych kredytów oraz rejestru wpłat, prowadzonych przez komitety wyborcze (Dz.U. 2011 nr 193 poz. 1144).
Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 19 września 2011 r. w sprawie sprawozdania finansowego komitetu wyborczego (t.j. Dz.U. 2019 poz. 1566).
Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 19 lutego 2014 r. w sprawie łącznego sprawozdania finansowego komitetu wyborczego, który zarejestrował kandydata na wójta, burmistrza albo prezydenta miasta (t.j. Dz.U. 2019 poz. 1633).
Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE, EURATOM) Nr 1141/2014 z dnia 22 października 2014 r. w sprawie statusu i finansowania europejskich partii politycznych i europejskich fundacji politycznych (Dz.Urz. UE L 317, s. 1 ze zm.).
Konwencja Narodów Zjednoczonych Przeciwko Korupcji, przyjęta przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych 31 października 2003 r. (Dz.U. 2007 nr 84 poz. 563).
Protokół dodatkowy nr 1 do Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności z dnia 20 marca 1952 r. (Dz.U. 1995 nr 36 poz. 175; zm. Dz.U. 1998 nr 147 poz. 962).
Europejska Karta Samorządu Lokalnego, sporządzona w Strasburgu dnia 15 października 1985 r. (Dz.U. 1994 nr 124 poz. 607; Dz.U. 2006 nr 154 poz. 1107).
Kodeks dobrej praktyki w sprawach wyborczych, przyjęty przez Komisję Wenecką na 52. Sesji (Wenecja, 18–19 października 2002 r.).
Korupcja w sektorze publicznym i prywatnym: wpływ na prawa człowieka w krajach trzecich P7_TA(2013)0394 – Rezolucja Parlamentu Europejskiego z dnia 8 października 2013 r. w sprawie korupcji w sektorze publicznym i prywatnym: wpływ na prawa człowieka w krajach trzecich (2013/2074(INI)) (2016/C 181/01) (Dz.Urz. UE C 2016.181.2 z dnia 19 maja 2016 r.).
Przestępczość zorganizowana, korupcja i pranie pieniędzy P7_TA(2013)0444 – Rezolucja Parlamentu Europejskiego z 23 października 2013 r. w sprawie przestępczości zorganizowanej, korupcji i prania pieniędzy: zalecenia dotyczące potrzebnych działań i inicjatyw (sprawozdanie końcowe) (2013/ 2107(INI)) (2016/C 208/09) (Dz.U. UE C z 10 czerwca 2016 r.).
Rezolucja Parlamentu Europejskiego w sprawie represji wobec opozycji w Turcji, w szczególności Ludowej Partii Demokratycznej (HDP) (2021/2788(RSP)), Zjednoczona Komunistyczna Partia Turcji i inni przeciwko Turcji, nr sprawy 133/1996/752/951.
Raport Rzeczpospolita Polska Wybory Parlamentarne 13 października 2019 r. Krótkoterminowa misja obserwacji wyborów ODIHR, Sprawozdanie końcowe. Warszawa: Biuro Instytucji Demokratycznych i Praw Człowieka (ODIHR). 14 lutego 2020 r.
Raport Rzeczpospolita Polska Wybory Prezydenckie 28 czerwca i 12 lipca 2020 r. Misja specjalna obserwacji wyborów ODIHR, Sprawozdanie końcowe. Warszawa: Biuro Instytucji Demokratycznych i Praw Człowieka (ODIHR). 23 września 2020 r.
Raport wyjaśniający do Kodeksu dobrej praktyki w sprawach wyborczych przyjęty przez Komisję Wenecką na 52. Sesji (Wenecja, 18–19 października 2002 r.).
Rzecznik Praw Obywatelskich Marcin Wiącek. VII.610.10.2021.CW. 4 sierpnia 2021 r.
Rzeczpospolita Polska. Wybory Prezydenckie i Parlamentarne 2015. Raport Misji Oceny OSCE/ ODIHR. 9–12 marca 2015 r.
Zalecenia Komitetu Ministrów Rady Europy nr Rec (2003)4 z 2003 r. w sprawie wspólnych zasad zwalczania korupcji w finansowaniu partii politycznych i kampanii wyborczych.
Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 14 grudnia 2004 r., sygn. akt K 25/03.
Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 18 lipca 2012 r., sygn. akt K 14/12.
Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 1 października 2003 r., sygn. akt III SW 152/03.
Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 17 września 2004 r., sygn. akt III SW 37/04.
Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 17 września 2004 r., sygn. akt III SW 38/04.
Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 17 września 2004 r., sygn. akt III SW 39/04.
Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 17 września 2004 r., sygn. akt III SW 44/04.
Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 2 września 2005 r., sygn. akt III SW 9/05.
Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 2 września 2005 r., sygn. akt III SW 10/05.
Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 4 sierpnia 2006 r., sygn. akt III SW 11/06.
Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 4 sierpnia 2006 r., sygn. akt III SW 16/06.
Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 22 września 2006 r., sygn. akt III SW 20/06.
Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 1 października 2007 r., sygn. akt III SW 7/07.
Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 20 lutego 2008 r., sygn. akt III SK 21/07.
Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 18 grudnia 2019 r., sygn. akt I OSK 1687/18.
Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 25 maja 2021 r., sygn. akt III OSK 916/21.
Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 21 listopada 2013 r., sygn. akt II SAB/Wa 416/13.
Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 9 października 2018 r., sygn. akt II SAB/Wa 390/18.
Orzeczenie Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z dnia 3 maja 2007 r. w sprawie Bączkowski i inni przeciwko Polsce, skarga nr 1543/06.
Orzeczenie Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z dnia 9 lipca 2013 r. w sprawie Vona przeciwko Węgrom, skarga nr 35943/10.
Wyrok Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z dnia 14 lutego 2006 r. w sprawie Chrześcijańska Demokratyczna Partia Ludowa przeciwko Mołdawii, skarga nr 28793/02.
Wyrok Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z dnia 17 lutego 2004 r. w sprawie Gorzelik i in. przeciwko Polsce, EC:ECHR:2004:0217JUD004415898, skarga nr 44158/98.
Wyrok Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z dnia 2 marca 2006 r. w sprawie Izmirskie Stowarzyszenie Antywojenne i inni przeciwko Turcji, skarga nr 46257/99.
Wyrok Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z dnia 20 lutego 2003 r. w sprawie Djavit An przeciwko Turcji, skarga nr 20652/92.
Wyrok Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z dnia 7 czerwca 2007 r. w sprawie Partia Nacjonalistów Baskijskich – Organizacja Regionalna w Iparralde przeciwko Francji, CE:ECHR:2007:0607JUD007125101.
Wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 18 czerwca 2020 r. w sprawie C-78/18 Komisja Europejska Przeciwko Węgrom.
