The sociology of work in Poland: The socio-economic and political problems of the institutionalisation of the subdiscipline
DOI:
https://doi.org/10.26485/PS/2019/68.3/1Keywords:
sociology of work, institutionalisation of sociology, history of Polish sociology, real socialism, system transformationAbstract
The article addresses the problems of the relationship between the institutionalisation of the sociology of work, its political contexts and the problems of socio-economic development in Poland after World War II. The basis of the research is both source materials and narrative interviews with the doyens of the sociology of work in Poland. Their analysis leads us to make conclusions about the existence of universal (translocal, shared with “old” capitalist countries) and particular (local/ regional, partially shared with other state socialist countries in Central and Eastern Europe) aspects of the development of the subdiscipline. The universal conditions included the relationship between the development of the sociology of work with the demands of industry on modern management methods, the significant role of inspirations from North American sociology and psychology of work, and the connection between the subdiscipline and the economic policies of the state. The particular features of the institutionalisation of sociology of work in Poland referred, in turn, to an increasing split between “real” and “apparent” science under conditions of state socialism, the limited presence of critical approaches, the tensions between academic sociology and plant sociology, as well as clear divisions within academic milieus that reflected attitudes towards the political-economic regime. The split between “real” and “apparent” science has accelerated the deinstitutionalisation of the subdiscipline, which began with the “carnival of Solidarity.” Deinstitutionalisation was additionally reinforced after 1989, due to the identification of the sociology of work with Marxism, the expansion of management sciences and the changes of the world of work itself, among others. However, the article argues that these tendencies are not irreversible, and we can observe the renaissance of interest in the sociology of work in contemporary Poland.
References
stycznia 1946 r. Ustawa o nacjonalizacji przemysłu. 2015. Nowahistoria.interia.pl. https://nowahistoria.interia.pl/kartka-z-kalendarza/news-3-stycznia-1946-r-ustawa-o-nacjonalizacjiprzemyslu,nId,1582920 [dostęp: 3.01.2015].
Bauman Zygmunt. 1960. „O zawodzie socjologa”. Kultura i Społeczeństwo 3: 163–176.
Bielecka-Prus Joanna. 2009. „Społeczne role socjologów w PRL”. Przegląd Socjologiczny 58(2): 71–103.
Bohdziewicz Paweł. 2014. „Próba zinwentaryzowania i analizy zasadniczych nurtów socjologii pracy, przemysłu i organizacji w badaniach polskich do 1989 roku”. Zarządzanie Zasobami Ludzkimi 98(3–4): 104–118.
Brook Paul, Ralph Darlington. 2013. “Partisan, scholarly and active: arguments for an organic public sociology of work”. Work, Employment and Society 27(2): 232–243.
Castillo Juan José. 1999. “Sociology of work at the crossroad”. Current Sociology 47(2): 21–46.
Desperak Izabela. 2013. „Socjologowie wobec transformacji świata pracy, czyli czy przegapiliśmy prekariat”. Humanizacja Pracy 3(273): 87–103.
Doktór Kazimierz. 1964. Przedsiębiorstwo przemysłowe. Studium socjologiczne ZakładówPrzemysłu Metalowego „H. Cegielski”. Warszawa: KiW.
Doktór Kazimierz, Maria Hirszowicz, Jolanta Kulpińska, Aleksander Matejko. 1967. Kształtowanie się socjalistycznego modelu stosunków przemysłowych. W: Socjologiczne aspekty kształtowania się socjalistycznego przedsiębiorstwa, M. Hirszowicz (red.), 5–47. Warszawa: PWN.
Etzioni Amitai. 1958. “Industrial sociology: The study of economic organizations”. Social research 25(3): 303–324.
Fejfer Kamil. 2017. Zawód. Opowieści o pracy w Polsce. To o nas. Warszawa: Wydawnictwo Czerwone i Czarne.
Giermanowska Ewa, Elżbieta Kolasińska, Adam Mrozowicki, Joanna Róg-Ilnicka. 2016. “Tradition, present and future of the sociology of work in Poland: Reflections on the project ‘Doyens of the sociology of work”’. Warsaw Forum of Economic Sociology 7(13): 89–104.
Halford Susan, Tim Strangleman. 2009. “In search of the sociology of work: Past, present and future”. Sociology 43(5): 811–828.
Gitkiewicz Olga. 2017. Nie hańbi. Warszawa: Wydawnictwo Dowody na Istnienie.
Goćkowski Janusz. 2003. Tradycja terapeutyczno-reformatorska w polskiej myśli socjologicznej. W: Los i wybór: dziedzictwo i perspektywy społeczeństwa, A. Kojder, K.Z. Sowa (red.), 147–174. Rzeszów: Uniwersytet Rzeszowski.
Goćkowski Janusz. 1996. Ethos nauki i role uczonych. Kraków: Secesja.
Goćkowski Janusz. 1988. „Wolność i odpowiedzialność uprawiania nauki. Stanisław Ossowski o normalnym życiu naukowym”. Etyka 24: 155–181.
Hirszowicz Maria. 1965. Wstęp. W: Człowiek w organizacji przemysłowej. Socjologiczna monografia zakładu przemysłowego, M. Hirszowicz (red.), 9–38. Warszawa: PWN.
Hirszowicz Maria. 1967. Wstęp do socjologii organizacji. Warszawa: PWN.
Hirszowicz Maria, Józef Tulski. 1965. Zakończenie. W: Człowiek w organizacji przemysłowej. Socjologiczna monografia zakładu przemysłowego, M. Hirszowicz (red.), 305–314. Warszawa: PWN.
Janiszewski Ludwik. 1967. Rybacy dalekomorscy: Studium socjologiczne. Poznań: Instytut Zachodni.
Januszek Henryk, Jan Sikora. 1996. Socjologia pracy. Poznań: Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej.
Jędrzycki, Wiesław. 1985. Socjologia w zakładzie pracy. Warszawa: ANS PZPR.
Jędrzycki Wiesław. 1971. Socjolog w zakładzie pracy. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Kilias Jarosław. 2017a. Goście ze Wschodu. Socjologia polska lat sześćdziesiątych XX wieku a nauka światowa. Kraków: NOMOS.
Kilias Jarosław. 2017b. „Socjologia zakładowa w Polsce: stosowana nauka społeczna w ekonomii socjalistycznej”. Roczniki Historii Socjologii VII: 73–98.
Kilias Jarosław. 2014. Zapomniana profesja? Socjologia pracy i socjologowie zakładowi w Polsce. W: Lokalne, narodowe i inne… Księga dla Profesor Joanny Kurczewskiej, P. Binder (red.), 423–435. Warszawa: IFiS PAN.
Kowalewska Salomea. 1962. Psychospołeczne warunki pracy w przedsiębiorstwie przemysłowym. Studium o systemie społecznym socjalistycznego przedsiębiorstwa. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Kraśko Nina. 2010. Instytucjonalizacja socjologii w Polsce 1970–2000. Warszawa: WUW.
Kraśko Nina. 1996. Instytucjonalizacja socjologii w Polsce 1920–1970. Warszawa: PWN.
Kuczyński Paweł. 1994. Badanie „Solidarności”: Kontekst społeczny i kontekst polityczny. W: W poszukiwaniu ruchu społecznego. Wokół socjologii Alaina Touraine’a, P. Kuczyński, M. Frybes, J. Strzelecki, D. Lapeyronnie (red.), 111–121. Warszawa: Oficyna Naukowa.
Kulpińska Jolanta. 1976. „Kształcenie socjologów przemysłu”. Studia Socjologiczne 2(61): 43–50.
Kurczewska Joanna. 2006. Socjologia polska w latach 1944–1989 w służbie społeczeństwa, siebie samej i/lub władzy. W: Humanistyka polska w latach 1945–1990, U. Jakubowska, J. M yśliński (red.), 96–126. Warszawa: Fundacja Akademia Humanistyczna i Instytut Badań Literackich PAN.
Matejko Aleksander.1969. Socjologia zakładu pracy. Warszawa: Wiedza Powszechna.
Matejko Aleksander. 1962. Socjologia przemysłu w Stanach Zjednoczonych Ameryki. Warszawa: PWN.
Matejko Aleksander. 1961. Socjologia zakładu pracy. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Wiedza Powszechna.
Markiewicz Władysław. 1964. „Rozwój socjologii w okresie dwudziestolecia Polski Ludowej”. Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny 26(4): 263–289.
Markiewicz Władysław. 1962. Społeczne procesy uprzemysłowienia. Kształtowanie się zakładów produkcyjnych w konińskim rejonie górniczo-energetycznym. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie.
Mazurek Małgorzata. 2005. Socjalistyczny zakład pracy. Porównanie fabrycznej codzienności w PRL i NRD u progu lat sześćdziesiątych. Warszawa: TRIO.
Mazurek Małgorzata. 2007. “Between sociology and ideology. Perception of work and sociologists advisors in communist Poland, 1956–1970”. Revue d’Histoire des Sciences Humaines 16(1): 11–31.
Merton Robert. 1982. Nauka i demokratyczny ład społeczny. W: Teoria socjologiczna i struktura społeczna, 579–589. Warszawa: PWN.
Mokrzycki Edmund. 1990. Socjologia w filozoficznym kontekście. Warszawa: IFiS PAN.
Mrozowicki Adam. 2015. „Socjologia pracy w Polsce – perspektywy odbudowy subdyscypliny”. Humanizacja Pracy 1(279): 13–27.
Mrozowicki Adam. 2019. Sociology of work in Poland. In: The Palgrave handbook of the sociology of work in Europe, P. Stewart, J.-P. Durand, M.-M. Richea (eds.), 253–285. Cham: Palgrave Macmillan.
Mucha Janusz, Mike F. Keen. 2010. Post-communist democratization and the practice of sociology in Central and Eastern Europe. In: The ISA handbook of diverse sociological traditions, S. Patel (eds.), 129–139. London: Sage.
North Douglass C. 2006. Efektywność gospodarcza w czasie. W: Współczesne teorie socjologiczne, A. Jasińska-Kania, L.M. Nijakowski, J. Szacki, M. Ziólkowski (red.), tom 1: 552–562. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
Podgórecki Adam. 1970. Socjologia jako narzędzie polityki społecznej. W: Socjotechnika: jak oddziaływać skutecznie, A. Podgórecki (red.), 545–576. Warszawa: KiW.
Podgórecki Adam. 1966. „Pięć funkcji socjologii”. Studia Socjologiczne 3(32): 227–243.
Sarapata Adam, Kazimierz Doktór. 1962. Elementy socjologii przemysłu. Warszawa: PWE.
Sarapata Adam, Kazimierz Doktór. 1963. Elementy socjologii przemysłu. Warszawa: PWE.
Shils Edward. 1980. The calling of sociology and other essays on the pursuit of learning. Selected papers of Edward Shils. T. 3. Chicago: University of Chicago Press.
Sufin Zbigniew. 1975. Planowanie przyszłości społeczeństwa. Warszawa: Instytut Wydawniczy CRZZ.
Stewart Paul, Jean-Pierre Durand, Maria-Magdalena Richea (eds.). 2019. The Palgrave handbook of the sociology of work in Europe. Cham: Palgrave Macmillan.
Strangleman Tim. 2005. “Sociological futures and the sociology of work”. Sociological Research Online 10(4). https://journals.sagepub.com/doi/10.5153/sro.1198 [dostęp: 07.04.2019].
Szacki Jerzy. 1989. „Nauka i etyka”. Roczniki Towarzystwa Naukowego Warszawskiego 52: 77–85.
Szczepański Jan. 1961. Uwagi o przedmiocie i zadaniach socjologii pracy. W: Jak pracuje człowiek. Z badań polskich psychologów, socjologów i ekonomistów, B. Biegeleisen-Żelazowski, T. Tomaszewski, A. Sarapata, J. Rosner (red.), 169–184. Warszawa: KiW.
Szczepański Jan. 1973a. Wspólne cele socjologii i polska szkoła narodowa. W: Odmiany czasu teraźniejszego, J. Szczepański, 727–746. Warszawa: Książka i W iedza, wyd. II. (przedruk z Przeglądu Socjologicznego 1–2 z 1968).
Szczepański Jan. 1973b. Refleksje nad planowaniem życia społecznego. W: Odmiany czasu teraźniejszego, J. Szczepański, 481–495. Warszawa: KiW, wyd. II. (przedruk z Wieś Współczesna 6 z 1965).
Schütze Fritz. 2012. Analiza biograficzna ugruntowana empirycznie w autobiograficznym wywiadzie narracyjnym. Jak analizować autobiograficzne wywiady narracyjne. W: Metoda biograficzna w socjologii. Antologia tekstów, K. Kaźmierska (red.), 141–278. Kraków: Zakład Wydawniczy Nomos.
Sztumski Janusz. 1999. Socjologia pracy. Katowice: Górnośląska Wyższa Szkoła Handlowa.
Sztumski Janusz. 1981. Socjologia pracy w zarysie. Warszawa: Instytut Wydawniczy Związków Zawodowych.
Tiffon Guillaume, Jean-Pierre Durand. 2019. The sociology of work in France. In: The Palgrave handbook of the sociology of work in Europe, P. Stewart, J.-P. Durrand, M.-M. Richea (eds.), 45–79. Cham: Palgrave Macmillan.
Touraine Alain. (1982) 2010. Solidarność. Analiza ruchu społecznego 1980–1981. II wydanie. Gdańsk: Europejskie Centrum Solidarności.
Wesołowski Aleksander. 1987. „O potrzebie monograficznych opracowań przedsiębiorstw”. Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny 1: 275–287.
Wiśniewski Rafał, Mikołaj Pawlak. 2013. „Tradycja i teraźniejszość Polskiego Towarzystwa Socjologicznego”. W: Towarzystwa Naukowe w Polsce: dziedzictwo, nauka, kultura, trwanie, t. 2., Z. Kruszewski (red.), 255–265. Warszawa: Rada Towarzystw Naukowych przy Prezydium PAN.
Woś Rafał. 2017. To nie jest kraj dla pracowników. Warszawa: W.A.B.
