Upadam do nóg JWW Pana Dobrodzieja [I am throwing myself at the Most Illustrious Sir Benefactor’s feet…]. On the formulae referring to gesticulations in Polish 18th-century epistolography
DOI:
https://doi.org/10.26485/RKJ/2021/69/8Keywords:
epistolography, linguistic politeness, formula, gesticulation-related formula, Polish language in the eighteenth centuryAbstract
The description and analysis focus on the formulae referring to gesticulations, or expressive bodily movements, i.e. the linguistic equivalents of certain polite gestures and behaviours, in 18th-century epistolography. The scope of research has been narrowed down to the gesticulation-related formulae present in the closing part of a letter. The sample material consists of 305 handwritten letters, which have not been published or analysed in this context until now. They were written by several dozen authors, members of the nobility and magnates. The material collected for this paper includes certain typical 18th-century formulaic structures, such as upadać do nóg [to throw oneself at another’s feet], ściskać nogi [to hug another’s legs] or kłaniać uniżenie [to bow humbly] as well as less common phrases e.g. brać śmiałość upaść do nóg [to dare to throw oneself at another’s feet]. The manner in which the described formulae were used was determined by specific textual, social and chronological circumstances. The formal shape of a formula depended on its location within the letter structure, i.e. if the formula was a part of the set of the closing formulae or a separate postscript with greetings (some formulae occurred only in postscripts e.g. kłaniać uniżenie [to bow humbly]). The linguistic shape of a formula was also influenced by the social component e.g. formulae in letters to the king were more ornamental. Some structures gained a much broader scope of application across the 18th century, which was related to the weakening of its elitist character.
References
Bałut Iwona, 2010, Tytulatura w korespondencji Ignacego Krasickiego w latach 1743–1764, „Studia Językoznawcze. Synchroniczne i Diachroniczne Aspekty Ba¬dań Polszczyzny”, t. 9, s. 7–21.
Bizior Renata, 2020, Całuję nogi pańskie czy kończę francuskim stylem? Uwarunkowania etykietalnych zachowań językowych w listach 2. połowy XVIII wieku (na materiale korespondencji Jędrzeja Kitowicza), „Studia Językoznawcze. Synchroniczne i Diachroniczne Aspekty Badań Polszczyzny”, t. 19, s. 51–65.
Bogucka Maria, 1994, Staropolskie obyczaje w XVI i XVII wieku, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa.
Brajerski Tadeusz, 1961, O języku „Pieśni” Konstancji Benisławskiej, „Rozprawy Wydziału Historyczno-Filologicznego Towarzystwa Naukowego KUL”, nr 22, Wydawnictwo Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, Lublin.
Cybulski Marek, 1994, Pan i sługa. Niektóre społeczne uwarunkowania zmian w polskich obyczajach językowych, w: E. Wrocławska, red., Uwarunkowania i przyczyny zmian językowych. Zbiór studiów, Slawistyczny Ośrodek Wydawni¬czy, Warszawa, s. 31–39.
Cybulski Marek, 2001, Formy nawiązania i zakończenia kontaktu w dawnej polszczyźnie (w XVI–XVIII wieku), w: A. Kowalska, O. Wolińska, red., Studia historycznojęzykowe, „Prace Naukowe Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach. Prace Językoznawcze”, nr 26, s. 29–36.
Cybulski Marek, 2003, Obyczaje językowe dawnych Polaków. Formuły werbalne w dobie średniopolskiej, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź.
Cybulski Marek, 2005a, Obyczaje językowe w dobie średniopolskiej, w: S. Borawski, red., Rozprawy o historii języka polskiego, Oficyna Wydawnicza Uniwersytetu Zielonogórskiego, Zielona Góra, s. 149–211.
Cybulski Marek, 2005b, Związek słowa z gestem w ceremoniale towarzyskim dawnej Polski, w: R. Zarębski, red., Rytuał. Język – religia, Archidiecezjalne Wydawnictwo Łódzkie, Łódź, s. 103–127.
Cybulski Marek, 2010, Podziały społeczne i terytorialne odzwierciedlone w formułach dawnej etykiety językowej, w: M. Kuźmicki, M. Osiewicz, red., Żywe problemy historii języka, „Prace Komisji Językoznawczej Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk. Wydział Filologiczno-Filozoficzny”, t. 55, s. 99–116.
Jarząbek Krystyna, 1994, Kinetyczne formy powitań i pożegnań, „Etnolingwistyka”, t. 6, s. 65–82, http://dlibra.umcs.lublin.pl/dlibra/doccontent?id=1650&dirids=1 (dostęp: 14.05.2021).
Jarząbek Krystyna, 2016, Słownik mowy ciała Polaków, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice, https://sbc.org.pl/Content/390966/slownik_mowy _ciala_polakow.pdf (dostęp: 14.05.2021).
Książek Elżbieta, 2008, Tekst epistolarny w świetle etykiety językowej, „Prace Monograficzne Akademii Pedagogicznej im. KEN w Krakowie”, nr 478, Wydawnictwo Naukowe Akademii Pedagogicznej, Kraków.
Maliszewski Kazimierz, 2001, Komunikacja społeczna w kulturze staropolskiej. Studia z dziejów kształtowania się form i treści społecznego przekazu w Rzeczypospolitej szlacheckiej, Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń.
Marcjanik Małgorzata, 2001, Etykieta językowa, w: J. Bartmiński, red., Współczesny język polski, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie, Lublin, s. 281–291.
Marcjanik Małgorzata, 2002, Polska grzeczność językowa, Wydawnictwo Akademii Świętokrzyskiej, Kielce.
Marcjanik Małgorzata, 2013, Grzeczność w komunikacji językowej, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Matuszewska Przemysława, 1982, Listowniki polskie. Stan i perspektywy badań, „Pamiętnik Literacki”, t. 73, z. 3–4, s. 41–53.
Matuszewska Przemysława, 1999, Pod hasłem naturalności. O listowniku Stanisława Szymańskiego, w: tejże, Gry z adresatem. Studia o poezji i epistolografii wieku oświecenia, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław, s. 121–157.
Miozga Ewa, 2000, Osiemnastowieczne listowniki. Teoria i praktyka, Biblioteka Śląska, Katowice.
Moszyńska Danuta, 2005, Zwroty adresatywne w polskich listach szesnastowiecznych wydanych w Polskiej Akademii Umiejętności przez Kazimierza Rymuta, w: R. Zarębski, red., Rytuał. Język – religia, Archidiecezjalne Wydawnictwo Łódzkie, Łódź, s. 401–412.
Mroczek Katarzyna, 1978, Tytulatura w korespondencji staropolskiej jako problem stosunku między nadawcą i odbiorcą, „Pamiętnik Literacki”, t. 69, z. 2, s. 127–148.
Olma Marceli, 2009, Językowe ekwiwalenty gestów w korespondencji małżeńskiej Heleny Pawlikowskiej, „LingVaria”, t. 1(7), s. 193–204.
Olma Marceli, 2014, Semantyka i struktura językowych formuł gestycznych w kontaktach familijnych schyłku XIX stulecia (na podstawie korespondencji rodzinnej Pawlikowskich), „Stylistyka”, t. 23, s. 283–298.
Pawłowska Anita, 2013, Rola werbalnych formuł etykiety językowej w listach (na materiale z lat 1750–1860), w: M. Białoskórska, red., Synchroniczne i diachroniczne aspekty badań polszczyzny, „Studia Językoznawcze Uniwersytetu Szczecińskiego”, t. 12, s. 153–163.
Pawłowska Anita, 2014, Formuły werbalne polskiej etykiety językowej od połowy XVIII do lat sześćdziesiątych XIX wieku. Analiza socjolingwistyczna, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź.
Sicińska Katarzyna, 2013, Polszczyzna południowokresowa XVII i XVIII wieku (na podstawie epistolografii), Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź.
Sicińska Katarzyna, 2017a, Formuły salutacyjne w korespondencji z terenu Kresów Południowo-Wschodnich (XVII–XVIII wiek), w: M. Hawrysz, M. Uździcka, A. Wojciechowska, red., Zachowanie językowe – spontaniczność i automatyzm, seria „Zielonogórskie Seminaria Językoznawcze”, Oficyna Wydawnicza Uniwersytetu Zielonogórskiego, Zielona Góra, s. 225–249.
Sicińska Katarzyna, 2017b, Formuły subskrypcji w korespondencji z terenu Kresów Południowo-Wschodnich (XVII–XVIII wiek). Cz. 1, w: P. Borek, M. Olma, red., Epistolografia w dawnej Rzeczypospolitej, t. VII, Collegium Columbinum, Kraków, s. 277–298.
Sicińska Katarzyna, 2019, Formuła wyrażania szacunku w strukturze osiemnastowiecznego listu polskiego, „LingVaria”, t. 14(28), s. 107–119, https://doi.org/10.12 797/LV.14.2019.28.07
Sicińska Katarzyna, 2020a, Formuła lokalizacyjno-temporalna w tekstach epistolarnych XVIII wieku, „Teka Komisji Polsko-Ukraińskich Związków Kulturowych”, t. 6, numer specjalny, s. 181–194, https://doi.org/10.31743/teka.11884
Sicińska Katarzyna, 2020b, Wierność, powinność, uniżoność i inne kategorie grzeczności językowej w finalnych formułach epistolarnych XVIII wieku, „Poznańskie Studia Polonistyczne. Seria Językoznawcza”, t. 27, nr 1, s. 163–183, https://doi.org/10.14746/pspsj.2020.27.1.11
Sicińska Katarzyna, 2021, Formuła zalecenia służb jako wyraz grzeczności językowej w epistolografii polskiej XVII i XVIII wieku, „Język Polski”, R. CI, z. 2, s. 87–99, http://dx.doi.org/10.31286/JP.101.2.7
Skwarczyńska Stefania, 2006, Teoria listu, na podstawie lwowskiego pierwodruku opracowali Elżbieta Feliksiak i Mariusz Leś, Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, Białystok.
Szczepankowska Irena, 1999, Składnia XVIII-wiecznej polszczyzny kresowej wobec wpływów obcych (na materiale korespondencji K. S. Radziwiłła), w: B. Nowowiejski, red., Polszczyzna północno-wschodnia, t. 2, Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, Białystok, s. 263–277.
Wiśniewska Halina, 2001, Zachowania grzecznościowe w listach rodzinnych Ignacego Krasickiego, w: tejże, Język polski na ziemiach ruskiej i lubelskiej w Rzeczypospolitej szlacheckiej XVI–XVIII wieku, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie, Lublin, s. 109–126.
Wiśniewska Halina, 2002, Tytułowanie i nazywanie kobiet w listach rodzinnych Ignacego Krasickiego, „Annales Academiae Paedagogicae Cracoviensis”, t. 6, „Studia Linguistica”, nr I, s. 433–450.
Wojtak Maria, 1992, Wybrane elementy staropolskiej etykiety językowej, w: J. Anusiewicz, M. Marcjanik, red., Polska etykieta językowa, „Język a Kultura”, t. 6, s. 33–40.
Wojtak Maria, 1999, Staropolska etykieta językowa jako obraz relacji międzyludzkich (wybrane zagadnienia), w: A. Pajdzińska, P. Krzyżanowski, red., Przeszłość w językowym obrazie świata, „Czerwona Seria”, nr 13, Instytutu Filologii Polskiej Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie, Lublin, s. 205–216.
Wojtak Maria, 2004, Gatunki prasowe, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie, Lublin.
Załazińska Aneta, 2007, Po co językoznawcy badania gestów, po co badaniom gestów językoznawca?, „LingVaria”, t. 2(4), s. 43–52.
Zawilska Katarzyna, 2011, Białogłowska mowa afektowna. Listy Teresy do Kazimierza Wiśnickiego z pierwszej połowy XVIII wieku, w: I. Kępka, L. Warda-Radys, red., Nasz język w przeszłości – nasza przeszłość w języku, Wydawnictwo „Bernardinum”, Pelplin, s. 469–477.
Żydek-Bednarczuk Urszula, 1997, Etykieta językowa w ujęciu semantycznym i pragmatycznym, „Studia i Materiały Polonistyczne”, t. 3, s. 237–245.
