Dziad, dziady w gwarowym widzeniu świata (na materiale "Słownika gwar Lubelszczyzny")
Abstrakt
Przedmiotem rozważań jest językowy obraz dziada, utrwalony w ludowym sposobie widzenia świata mieszkańców regionu lubelskiego, z podkreśleniem aspektu społeczno-bytowego, fizycznego, lokatywnego, aksjologicznego i obrzędowego. Znaczenia słowa mieszczą się w ośmiu domenach semantycznych, związanych z człowiekiem oraz jego rolą w rodzinie i społeczności wiejskiej, uprawą roli i zbiorem zboża, roślinami, pokarmami, obuwiem, narzędziami i ich częściami, zjawiskami atmosferycznymi i obrzędowością ludową. Materiał egzemplifikacyjny stanowią wypowiedzi dwóch tysięcy osób w wieku 70–90 lat, zebrane w latach 1986–2020 w sześciuset wsiach Lubelszczyzny.
Bibliografia
Apresjan Jurij D., 1993, Językoznawstwo teoretyczne, modele formalne języka i leksykografia systemowa, w: J. Bartmiński, R. Tokarski, red., O definicjach i definiowaniu, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin, s. 9–33.
Bartmiński Jerzy, 1993, O profilowaniu i profilach raz jeszcze, w: J. Bartmiński, R. Tokarski, red., O definicjach i definiowaniu, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin, s. 269–275.
Bartmiński Jerzy, 1999, Punkt widzenia, perspektywa, językowy obraz świata, w: J. Bartmiński, red., Językowy obraz świata, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin, s. 103–120.
Brückner Aleksander, 1957, Słownik etymologiczny języka polskiego, Państwowe Wydawnictwo „Wiedza Powszechna”, Warszawa.
Cygan Stanisław, 2009, Z gwary świętokrzyskiej. Świat dawnej wsi w relacjach mieszkańców. Pogwarki. Twórczość ludowa. Słowniczek, Muzeum Wsi Kieleckiej. Kieleckie Towarzystwo Naukowe, Kielce.
Cygan Stanisław, 2018, Słownik gwary opoczyńskiej, Muzeum Regionalne w Opocznie, Opoczno.
Dejna Karol, 1965, Atlas gwarowy województwa kieleckiego, z. IV, Łódzkie Towarzystwo Naukowe, Łódź.
Dejna Karol, 1975, Słownictwo ludowe z terenu województw kieleckiego i łódzkiego (C–D), „Rozprawy Komisji Językowej ŁTN”, t. 21, s. 135–290.
Doroszewski Witold, red., 1965, Słownik języka polskiego, t. II, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa.
Grabka Barbara, 2012, Obrzędowość roku kościelnego w gwarach polskich. Od adwentu do zapustów, Wydawnictwo Instytutu Języka Polskiego PAN, Kraków.
Karłowicz Jan, 1900, Słownik gwar polskich, t. I, Nakładem Akademii Umiejętności, Kraków.
Kąś Józef, 2016, Ilustrowany leksykon gwary i kultury podhalańskiej, t. III, Bukowiańskie Centrum Kultury „Dom Ludowy”, Bukowina Tatrzańska.
Kubiak Irena, Kubiak Krzysztof, 1981, Chleb w tradycji ludowej, Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, Warszawa.
Kupiszewski Władysław, 1969, Słownictwo meteorologiczne w gwarach i historii języka polskiego, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław–Warszawa– Kraków.
Młynarczyk Ewa, 2021, Bieda jako polski koncept językowo-kulturowy, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Pedagogicznego, Kraków.
Pelcowa Halina, 2012, Słownik gwar Lubelszczyzny, t. I: Rolnictwo – Narzędzia rolnicze. Prace polowe. Zbiór i obróbka zbóż, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin.
Pelcowa Halina, 2016, Słownik gwar Lubelszczyzny, t. IV: Sad i ogród warzywny. Budownictwo i przestrzeń podwórza, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie- -Skłodowskiej, Lublin.
Pelcowa Halina, 2017, Słownik gwar Lubelszczyzny, t. V: Świat roślin, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin.
Pelcowa Halina, 2019, Słownik gwar Lubelszczyzny, t. VI: Pokarmy, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin.
Pelcowa Halina, 2020, Słownik gwar Lubelszczyzny, t. VII: Odzież i obuwie. Przędzenie lnu i tkanie płótna, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin.
Pelcowa Halina, 2021, Słownik gwar Lubelszczyzny, t. IX: Przestrzeń wsi. Ukształtowanie powierzchni. Życie społeczne i zawodowe, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin.
Pelcowa Halina, 2022, Słownik gwar Lubelszczyzny, t. X: Obrzędowość i obyczajowość ludowa, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin.
Pelcowa Halina, Gumowska-Grochot Ilona, Skórska Blanka, 2020, Słownik gwar Lubelszczyzny, t. VIII: Człowiek i rodzina. Higiena i choroby. Meble, sprzęty i prace domowe, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin.
Sawaniewska-Mochowa Zofia, red., 2017, Słownik gwary i kultury Kujaw, t. I: A–H, Wydawnictwo Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego, Bydgoszcz.
Sławski Franciszek, 1952–1956, Słownik etymologiczny języka polskiego, t. I: A–J, Towarzystwo Miłośników Języka Polskiego, Kraków.
Święcicka Małgorzata, 2012, Pieniądz we współczesnej polszczyźnie. Studium leksykalno-semantyczne, Wydawnictwo Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego, Bydgoszcz.
Wyderka Bogusław, red., 2006, Słownik gwar śląskich, t. VIII, Państwowy Instytut Naukowy, Instytut Śląski w Opolu, Opole.
