Pogranicze językowe i kulturowe polsko-wschodniosłowiańskie w obliczu tendencji globalizacyjnych (na materiale gwar Lubelszczyzny)

_________________________________

Abstrakt

Przedmiotem rozważań jest pogranicze językowe i kulturowe polsko-wschodniosłowiańskie rozpatrywane w aspekcie przeszłości i współczesności, z wyraźnie zarysowaną tożsamością regionalną, tendencjami globalizacyjnymi i aspektem świadomościowo-mentalnościowym mieszkańców wsi. Tak rozumiane pogranicze wpisuje się w globalizację i tożsamość lokalną z pojęciem małej ojczyzny oraz kultywowaniem tradycji regionu, sytuujących się w dwóch przeciwstawnych, a jednak wzajemnie spójnych przestrzeniach. Tworzą one nie tylko wąski obszar stykania się różnych odmian językowych i zjawisk kulturowych, ale i szeroki pas wzajemnych uwarunkowań współczesnych i historycznych, mających swoje odbicie w zachowaniach językowych najstarszych mieszkańców wsi, włączonych w nurt tendencji globalizacyjnych. Materiałem badawczym są wypowiedzi mieszkańców wsi regionu lubelskiego.

BIBLIOGRAFIA

_{Bartmiński Jerzy, 2006, Ludowe parateksty w kulturze pogranicza polsko-ukraińskiego, w: H. Pelcowa, red., Spotkania polsko-ukraińskie. Język – Kultura– Literatura, Wydawnictwo Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej, Chełm, s. 13–39.}

_{Cygan Stanisław, 2011, Przejawy świadomości językowej mieszkańców wsi końca XX wieku na przykładzie Lasocina na Kielecczyźnie, Wydawnictwo Uniwersytetu Humanistyczno-Przyrodniczego Jana Kochanowskiego, Kielce.}

_{Czyżewski Feliks, 1986, Atlas gwar polskich i ukraińskich okolic Włodawy, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin.}

_{Czyżewski Feliks, 1988, O problemach interferencji językowej w ukraińskich gwarach wschodniej Lubelszczyzny, „Z Polskich Studiów Slawistycznych”, seria VII „Językoznawstwo”, s. 87–93.}

_{Czyżewski Feliks, 1994, Fonetyka i fonologia gwar polskich i ukraińskich południowo- wschodniego Podlasia, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin.}

_{Czyżewski Feliks, 2015, Kilka uwag o pograniczu językowym w świetle inskrypcji nagrobnych wschodniej Lubelszczyzny, w: F. Czyżewski, M. Olejnik, A. Pihan-Kijasowa, red., Pogranicza słowiańskie w opisach językoznawczych. W 110 rocznicę urodzin Profesora Władysława Kuraszkiewicza (1905–1997), Wydawnictwo Polihymnia, Lublin–Włodawa, s. 55–66.}

_{Dejna Karol, 1990, Z zagadnień interferencji oraz integracji językowej w gwarach, „Rozprawy Komisji Językowej ŁTN”, t. XXXVI, s. 61–75.}

_{Dejna Karol, 1991, Z zagadnień ewolucji oraz interferencji językowej, Wydawnictwo Łódzkiego Towarzystwa Naukowego, Łódź.}

_{Dejna Karol, 1998, Gwara i jej stosunek do innych odmian języka ogólnonarodowego, w: S. Gala, red., Teoretyczne, dydaktyczne i badawcze założenia dialektologii, Wydawnictwo Łódzkiego Towarzystwa Naukowego, Łódź, s. 13–22.}

_{Dunaj Bogusław, 1980, Zagadnienia interferencji w badaniach dialektologicznych, „Biuletyn Polskiego Towarzystwa Językoznawczego”, t. XXXVII, s. 99–108.}

_{Falińska Barbara, Kowalska Anna, 1983, Polsko-białoruskie i polsko-ukraińskie związki leksykalno-słowotwórcze, „Z Polskich Studiów Slawistycznych”, seria VI „Językoznawstwo”, s. 91–100.}

_{Gala Sławomir, 1994, Małopolsko-śląsko-wielkopolskie pogranicze językowe, cz. I–II, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź.}

_{Gala Sławomir, 1997, Zmiany w gwarach Polski centralnej w XX wieku, w: E. Umińska-Tytoń, red., Interferencje w językach i dialektach słowiańskich, Wydawnictwo Łódzkiego Towarzystwa Naukowego, Łódź, s. 33–59.}

_{Gala Sławomir, 2008, Kwestionariusz do badań słowotwórstwa i słownictwa w gwarach pogranicza wielkopolsko-małopolsko-mazowiecko-śląskiego, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź.}

_{Gala Sławomir, Gala-Milczarek Beata, 2006, Jeszcze w sprawie metodyki badań pogranicza językowego, w: H. Pelcowa, red., Spotkania polsko-ukraińskie. Język – Kultura – Literatura, Wydawnictwo Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej, Chełm, s. 141–149.}

_{Gala-Milczarek Beata, 2016, Czynnościowy charakter derywatów rzeczownikowych w gwarach północnomałopolskich i przyległych. Studium morfologiczno- leksykalne, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź.}

_{Jaros Irena, 2009, Nazwy środków czynności w gwarach łęczycko-sieradzkich. Studium słowotwórczo-leksykalne, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź.}

_{Jaros Irena, 2011, Wpływ polszczyzny ogólnej na system słowotwórczy gwar (na przykładzie nazw środków czynności), „Rozprawy Komisji Językowej ŁTN”, t. LVII, s. 69–80.}

_{Jaros Irena, 2016, Przymiotnikowe synonimy słowotwórcze w gwarach polskich (zarys problemu), w: J. Klimek-Grądzka, M. Nowak, red., Dawne z nowym łącząc… In memoriam Mariani Kucała, Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II, Lublin, s. 23–37.}

_{Kąś Józef, 1994, Interferencja leksykalna słownictwa gwarowego i ogólnopolskiego (na przykładzie gwar orawskich), Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków.}

_{Kąś Józef, 2001, Metodologia badań leksyki gwarowej w kontekście współczesnych}

_{przemian kulturowych i społecznych, w: J. Sierociuk, red., Gwary dziś. 1. Metodologia badań, Wydawnictwo Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, Poznań, s. 191–200.}

_{Kąś Józef, Kurek Halina, 2001, Funkcjonowanie współczesnej polszczyzny. Język wsi, w: S. Gajda, red., Najnowsze dzieje języków słowiańskich. Język polski, Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego, Opole, s. 440–459.}

_{Kość Józef, 1999, Polszczyzna południowokresowa na polsko-ukraińskim pograniczu językowym w perspektywie historycznej, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin.}

_{Krawczyk-Tyrpa Anna, 2001, Tabu w dialektach polskich, Wydawnictwo Akademii Bydgoskiej, Bydgoszcz.}

_{Kucała Marian, 1960, O słownictwie ludzi wyzbywających się gwary, „Biuletyn Polskiego Towarzystwa Językoznawczego”, t. XIX, s. 141–156.}

_{Kucharzyk Renata, 2012, O potrzebie socjolingwistycznego badania zmian w słownictwie gwarowym, w: H. Kurek, red., Języki słowiańskie w ujęciu socjolingwistycznym, Księgarnia Akademicka, Kraków, s. 67–76.}

_{Kucharzyk Renata, 2016, Leksyka gwarowa w komunikacji internetowej, w: H. Kurek, M. Święcicka, M. Peplińska, red., Bydgoskie Studia nad Pragmatyką Językową, t. 2: Globalizacja a przemiany języków słowiańskich, Wydawnictwo Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego, Bydgoszcz, s. 241–253.}

_{Kuraszkiewicz Władysław, 1932, Djalektologja, przegląd gwar województwa lubelskiego, w: I. Czuma, red., Monografia statystyczno-gospodarcza województwa lubelskiego, t. I, Drukarnia Państwowa w Lublinie, Lublin, s. 273–324.}

_{Kurek Halina, 1987, Przełączanie kodu językowego, czyli socjologiczne aspekty wzajemnego oddziaływania języka literackiego i dialektów, „Język Polski”, R. LXVII, s. 63–69.}

_{Kurek Halina, 1995, Przemiany językowe wsi regionu krośnieńskiego. Studium socjolingwistyczne, Wydawnictwo Universitas, Kraków.}

_{Kurek Halina, 2003, Przemiany leksyki gwarowej na Podkarpaciu, Wydawnictwo Universitas, Kraków.}

_{Kurek Halina, 2010, Przemiany kulturowo-językowego wizerunku polskiej wsi w ostatnim półwieczu (na przykładzie gwar małopolskich), w: H. Kurek, A. Tyrpa, J. Wronicz, red., Studia Dialektologiczne IV, Prace Instytutu Języka Polskiego 134, Wydawnictwo Instytutu Języka Polskiego Polskiej Akademii Nauk, Kraków, s. 71–79.}

_{Kurek Halina, 2018, Słownictwo gwarowe w epoce globalizacji, w: R. Przybylska, M. Rak, A. Kwaśnicka-Janowicz, red., Historia języka, dialektologia i onomastyka w nowych kontekstach interpretacyjnych, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków, s. 203–209.}

_{Łesiów Michał, 1978, Polsko-ukraińskie oboczności leksykalne w gwarach pogranicza, „Z Polskich Studiów Slawistycznych”, seria V „Językoznawstwo”, s. 279–286.}

_{Marciniak-Firadza Renata, 2013, Nazwy osobowych wykonawców czynności w gwarach małopolsko-mazowieckiego pogranicza językowego. Studium słowotwórczo-leksykalne, cz. 1, 2, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź.}

_{Mazur Jan, 1976–1978, Gwary okolic Biłgoraja, cz. 1: Fonologia, cz. 2: Fleksja, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław.}

_{Ożóg Kazimierz, 2001, Polszczyzna przełomu XX i XXI wieku. Wybrane zagadnienia, Wydawnictwo Otwarty rozdział, Rzeszów.}

_{Pelcowa Halina, 1997, Słownictwo wschodniosłowiańskie w gwarach Polski środkowo-wschodniej w świetle związków językowych polsko-ukraińskich, w: F. Czyżewski, M. Łesiów, red., Ze studiów nad gwarami wschodniosłowiańskimi w Polsce, „Rozprawy Slawistyczne”, t. 12, s. 189–211.}

_{Pelcowa Halina, 2001a, Interferencje leksykalne w gwarach Lubelszczyzny, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin.}

_{Pelcowa Halina, 2001b, Polsko-białorusko-ukraińskie paralele leksykalne w świetle kulturowego dziedzictwa prasłowiańskiego, w: E. Smułkowa, A. Engelking, red., Język i kultura białoruska w kontakcie z sąsiadami, Wydział Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa, s. 141–151.}

_{Pelcowa Halina, 2001c, Kulturowa wartość słownictwa w gwarach pogranicza (na przykładzie gwar wschodniolubelskich), w: F. Czyżewski, red., Język i kultura na pograniczu polsko-ukraińsko-białoruskim, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin, s. 43–59.}

_{Pelcowa Halina, 2009, Trwanie i przemijanie w języku i obyczajowości wiejskiej, w: J. Adamowski, J. Styk, red., Tradycja dla współczesności. Ciągłość i zmiana, t. 2: Tradycja w tekstach kultury, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin, s. 89–100.}

_{Pelcowa Halina, 2012, Słownictwo kresowe jako element tożsamości pogranicza (na materiale gwar Lubelszczyzny), w: E. Dzięgiel, K. Czarnecka, D. Kowalska, red., Polskie dziedzictwo językowe na dawnych Kresach. Język polski dawnych Kresów Wschodnich, t. 5, Wydawnictwo Naukowe Semper, Warszawa, s. 257–264.}

_{Pelcowa Halina, 2015a, Nazwa i desygnat w zmieniającej się rzeczywistości wiejskiej, w: U. Sokólska, red., Odkrywanie słowa – historia i współczesność, Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, Białystok, s. 551–568.}

_{Pelcowa Halina, 2015b, Dziedzictwo leksykalne pogranicza polsko-wschodniosłowiańskiego w interpretacji mieszkańców wsi, w: F. Czyżewski, M. Olejnik,A. Pihan-Kijasowa, red., Pogranicza słowiańskie w opisach językoznawczych. W 110 rocznicę urodzin Profesora Władysława Kuraszkiewicza (1905–1997), Wydawnictwo Polihymnia, Lublin–Włodawa, s. 91–98.}

_{Pelcowa Halina, 2016, Tendencje globalizacyjne w języku i kulturze a koncepcja „małych ojczyzn”, w: H. Kurek, M. Święcicka, M. Peplińska, red., Bydgoskie Studia nad Pragmatyką Językową, t. 2: Globalizacja a przemiany języków słowiańskich, Wydawnictwo Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego, Bydgoszcz, s. 89–100.}

_{Pelcowa Halina, 2017, Tradycja lokalna i regionalna a globalizacja, „Poradnik Językowy” z. 10, s. 20–29.}

_{Pihan-Kijasowa Alicja, 2015, Polszczyzna Kresów Wschodnich – efekt pogranicza językowego, w: F. Czyżewski, M. Olejnik, A. Pihan-Kijasowa, red., Pogranicza słowiańskie w opisach językoznawczych. W 110 rocznicę urodzin Profesora Władysława Kuraszkiewicza (1905–1997), Wydawnictwo Polihymnia, Lublin–Włodawa, s. 97–104.}

_{Rak Maciej, 2015, Kulturemy podhalańskie, Księgarnia Akademicka, Kraków.}

_{Reichan Jerzy, 1999, Gwary polskie w końcu XX w., w: W. Pisarek, red., Polszczyzna 2000. Orędzie o stanie języka na przełomie tysiącleci, Ośrodek Badań Prasoznawczych Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków, s. 262–278.}

_{Rembiszewska Dorota, 2002, Gwary nadbużańskie mazowiecko-podlaskie, Łomżyńskie Towarzystwo Naukowe, Łomża.}

_{Rieger Janusz, 1983, Problemy interferencji językowej w ukraińskich gwarach karpackich w zakresie leksyki. Drogi przenikania zapożyczeń, „Z Polskich Studiów Slawistycznych”, seria VI „Językoznawstwo”, s. 303–312.}

_{Rieger Janusz, 1997, Interferencje ukraińskie w gwarach polskich na Podolu, w: E. Umińska-Tytoń, red., Interferencje w językach i dialektach słowiańskich, Wydawnictwo Łódzkiego Towarzystwa Naukowego, Łódź, s. 134–140.}

_{Rieger Janusz, 2015, Kilka słowackich paraleli do leksyki północnołemkowskiej, w: F. Czyżewski, M. Olejnik, A. Pihan-Kijasowa, red., Pogranicza słowiańskie w opisach językoznawczych. W 110 rocznicę urodzin Profesora Władysława Kuraszkiewicza (1905–1997), Wydawnictwo Polihymnia, Lublin–Włodawa, s. 107–112.}

_{Sierociuk Jerzy, red., 2006, Gwary dziś. 3. Wewnętrzne zróżnicowanie języka wsi, Wydawnictwo Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, Poznań.}

_{Tyrpa Anna, 2019, Stare i nowe słowa w świadomości mieszkańców wsi, „Poradnik Językowy”, z. 1, s. 20–32.}

_{Walczak Bogdan, 2015, Pogranicze polsko-wschodniosłowiańskie od średniowiecza do dziś, w: F. Czyżewski, M. Olejnik, A. Pihan-Kijasowa, red., Pogranicza słowiańskie w opisach językoznawczych. W 110 rocznicę urodzin Profesora Władysława Kuraszkiewicza (1905–1997), Wydawnictwo Polihymnia, Lublin–Włodawa, s. 149–156.}

_{Warchoł Stefan, 1992, Specyfika gwar mieszanych i przejściowych na terenach etnicznie zróżnicowanych, „Rozprawy Slawistyczne 5”, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin.}